تحلیل برهان تجربه دینی به روایت ماوردس

Abstract

طرح بحث تجربة دینی در آغاز قرن نوزدهم به وسیلة شلایر ماخر در فلسفه دین با رویکردی رمانتیستی برای توجه دادن به ارتباط دین با عواطف و جستجوی حقیقت آن در کانون احساسات (تجربه‌های) دینی صورت گرفت. اما تجربة دینی در قرن بیستم، به‌ویژه در نیمه دوم آن، نزد فیلسوفان دین که دارای رویکرد تحلیلی بودند توسعة مفهومی یافت و بیشتر از جنبة معرفت‌شناختی و سنجش توان اثباتی آن برای توجیه، تأیید یا اثبات معقولیت باورهای دینی مطمح‌نظر قرار گرفت. برخی توان اثباتی آن را نفی و برخی، از جمله ماوردس، آن را پذیرفته‌اند و کوشیده‌اند از این طریق مبنایی برای باور به وجود خدا فراهم آورند. حاصل این تلاش‌ها تقریرهای گوناگونی از برهان تجربة دینی است.در این مقاله، تقریر ماوردس از این برهان که حاوی نکات دقیق و قابل توجهی است مورد بررسی قرار گرفته و به تفاوت آن با تقریر آلستون و پلنتینگا و نیز به جایگاه برهان تجربة دینی در اندیشة اسلامی و علل کم‌توجهی ایشان به آن اشاره شده است. نقد دیدگاه چیزم دربارة محرک‌های مناسب حواس، طرح توازن داده‌ای کلی و جزئی، نقش حکم در تعیین هویت تجربه، و اینکه مستقیم و غیر مستقیم بودن تجربه امری روان‌شناختی است از جمله نکات مهمی است که در تقریر ماوردس مورد توجه قرار گرفته است.