چیستی وهم و نقش آن در خطای ذهن از نظر ملاصدرا

Abstract

در مورد حواس باطنی مباحث بسیاری در علم‌النفس مطرح شده که عمدتاً مباحث وجود‌شناختی است، مباحثی از قبیلِ جسمانی بودن یا غیر‌جسمانی بودن حواس باطنی، شمار آنها، ادلة اثبات کنندة هر یک از آنها. در این نوشتار، یکی از حواس باطنی به‌نام «وهم» از منظر معرفت‌شناختی مورد بحث قرار گرفته است. ضرورت پرداختن به این مسئله این است که قوة واهمه نقش فراوانی در خطای ذهن دارد و فیلسوفان مسلمان، از جمله ملاصدرا، ابن‌سینا و سهروردی، همگی، آن را منشأ خطای ذهن و راه نفوذ شیطان در انسان می‌دانند تا حدی که علت و چرایی وضع و تدوین علم منطق را حفظ عقل از تصرفات قوة وهم و خیال می­دانند؛ با وجود این و با اقرار اندیشمندان به اهمیت فراوان وهم در بحث خطای ذهن، کمتر به بحث از وهم پرداخته شده است. نوشتار حاضر در پی آن است که، به دلیل آنکه مباحث‌معرفت شناختی قوای نفس ارتباط تنگاتنگی با مباحث وجود‌شناختی آنها دارند، ابتدا نظر ملاصدرا در باب چیستی وهم را بررسی کند و سپس به «چگونگی» و «چرایی» تأثیر وهم در به خطا افکندن ذهن بپردازد.