«امر‌بین‌الامرین» در اندیشه ابن عربی

Abstract

ابن عربی به لحاظ «سر‌القَدَر» جبر را و به لحاظ «سرّ‌سرّ‌القَدَر» تفویض را نفی می­کند. به عقیدۀ او هر کاری از جهت ایجاد و اظهار، به خدا برمی­گردد و از جهت قابلیت و قبول به انسان. تفکیک جهت ایجاد از جهت قبول در سخنان محیی الدین و پیروان وی، بر مبنای تقسیم جهات فاعلی است به ایجادی و قابلی، نه بر اساس جداسازی جهات فاعلی از جهات قابلی محض؛ و نه به معنای فاعلیت طولی و استناد کارها به فاعل قریب و بعید. از منظر وی «امر‌بین‌الامرین»، نیز به همین معنا است. ابن عربی در بعضی عبارات به صراحت، جبر و تفویض را رد می­کند و در بعضی دیگر دیدگاه عارفان را مقابل دیدگاه معتزلیان، اشعریان و فیلسوفان قرار می­دهد.