بررسی تاثیر فاکتورهای خاکی بر مقادیر قابل استخراج با DTPA و کل فلزات سنگین خاک تحت سه نوع کاربری

Abstract

امروزه یکی از مسائل مهم زیست محیطی، آلوده شدن خاکها به فلزات سنگین است. ورود این آلاینده‌ها به خاک سبب حذف تدریجی بسیاری از موجودات مفید این زیستگاه شده، در نتیجه تنوع زیستی که شرط اصلی پویایی، خود تنظیمی، تعادل و پایداری اکوسیستم خاک است، از بین می‌رود. غلظت کل فلز در محیط ضرورتا درجه سمیت یا زیست فراهمی‌اش را منعکس نمی‌کند به این دلیل که زیست فراهمی بطور زیادی به شرایط محیطی مختلفی بستگی دارد. از طرفی کاربری اراضی تاثیرات زیادی را بر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک‌ها دارد. شناخت فرایندهای تاثیر گذار در زیست فراهمی فلزات می‌تواند کمک شایانی را در مدل‌سازی و فهم تاثیرات زیست محیطی این عناصر در خاک داشته باشد. به منظور بررسی تاثیر فاکتورهای خاکی در تحرک و زیست فراهمی عناصر سنگین 116 نمونه سطحی از خاک سه نوع کاربری جنگل دست کاشت سوزنی برگ، جنگل دست کاشت پهن‌برگ و زمین مرتعی از پارک جنگلی چیتگر تهران برداشته شد. میانگین سالیانه بارش منطقه 267 میلی‌متر و درجه حرارت سالانه 2/17 درجه سانتیگراد می‌باشد. مقدار کربنات کلسیم، pH، هدایت الکتریکی، درصد کربن آلی، مقادیر کل و فرم قابل استخراج با DTPA فلزات آهن، مس، روی و منگنز خاک اندازه‌گیری شد. با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، رابطه و همبستگی بین فاکتورهای خاکی و فلزات بررسی شد. سپس با استفاده از روش رگرسیون گام به گام بیشترین فاکتورهای تاثیرگذار در هر کاربری تعیین و با یکدیگر مقایسه شدند. مقایسه میانگین کربن آلی خاک در کاربری‌ها نشان داد که بیشترین مقدار کربن در کاربری جنگل پهن‌برگ با میانگین 7/2 بود که نسبت به کاربری سوزنی برگ با میانگین 6/1 و کاربری مرتع با میانگین 8/0 اختلاف معنی دار(0.01> p) نشان داد. مقدار ماده آلی در کل منطقه مطالعاتی همبستگی مثبتی و شدیدی با روی قابل استخراج با DTPA نشان داد ( 0.762= R). که مقدار این همبستگی در بین کاربری ها متغیر بود. همچنین مقدار کربن با مقدار قابل جذب آهن و منگنز نیز همبستگی مثبت و معنی دار نشان داد. آنالیز واریانس یک طرفه مقدار کربنات کلسیم (CaCO3) نیز در بین کاربری های مورد بررسی اختلاف معنی دار نشان دادند (0.05> p). همبستگی منفی و معنی داری (0.01> p) بین میزان کربنات کلسیم ومقدار کل فلزات مس (0.469 -=R)، منگنز (0.441-= R) و آهن (0.641-= R) در کل منطقه مطالعاتی دیده شد. نتایج نشان داد که فاکتورهای خاکی نقش مهمی در زیست فراهمی فلزات سنگین در خاک ایفا می‌کنند. که این فاکتورهای خاکی تحت تاثیر مواد مادری و نوع کاربری و مدیریت اراضی قرار می‌گیرند و باعث تاثیرات مختلفی بر فراهمی فلزات در خاک می‌شوند. این مطالعه کمک به شناخت فاکتورهای موثر بر زیست فراهمی فلزات و همچنین پیش بینی و مدل سازی مقادیر قابل جذب عناصر با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و همچنین نوع کاربری زمین می‌کند.