تبیین نهادی برنامه‌ریزی دولتی تأمین اجتماعی در ایران (1392-1376)

Abstract

تأمین اجتماعی به معنای سیاست‌های بیمه‌ای مرتبط با شغل و بازنشستگی و برنامه‌های حمایت از آسیب‌دیدگان که می‌تواند رفاه و آسایش جامعه را تضمین کند، از مهم‌ترین عوامل تحقق توسعة پایدار در جوامع امروز است. در کشور ما دولت، عهده‌دار اصلی سیاست‌های رفاهی و تأمین اجتماعی است و به تدوین و اجرای این سیاست‌ها اقدام می‌کند.<br /> در این مقاله با هدف ارائة تبیین نهادگرایانه از نظام تأمین اجتماعی و عملکرد آن، برنامه‌های دولت در حوزة تأمین اجتماعی در دورة زمانی 1376 تا 1392، براساس نظریة نهادگرایی اقتصادی داگلاس نورث و با استفاده از روش‌های تحلیل محتوا، تحلیل گفتمان و بررسی اسنادی، مورد مطالعه قرار گرفته است. داده‌ها در سه سطح قوانین و برنامه‌های تأمین اجتماعی (محدودیت‌های رسمی)، ایدئولوژی، فرهنگ و هنجارهای مرتبط با تأمین اجتماعی (محدودیت‌های غیررسمی) و همچنین سازمان‌های اجرایی تأمین اجتماعی در دورة زمانی مورد نظر واکاوی شده‌اند.<br /> نتایج پژوهش نشان می‌دهند نظام تأمین اجتماعی در کشور ما زیرساخت‌های نهادی مطلوب ندارد و چالش‌های این نظام، ریشه در ضعف نهادهای رسمی و غیررسمی دارد. به‌طوری‌که «بی‌ثباتی»، «ناکارآمدی» و «چالش‌های عملکردی نظام تأمین اجتماعی»، به‌ترتیب ناشی از «بی‌ثباتی نهادی»، «ناکارایی نهادی» و «ضعف اجرای نهادی» است. برای اصلاح این وضعیت باید از بنیان‌های نهادی آغاز کرد و تا زمانی که نهادهای رسمی و غیررسمی اصلاح نشوند، تحولی در سطح عملکردی و اجرایی اتفاق نخواهد افتاد.