بررسی و تحلیل عوامل موثر بر جریان پایه در اقالیم مختلف ایران

Abstract

برنامه‌­ریزی و مدیریت بهینه منابع ­آب حوزه­‌های آبخیز نیاز به داده­‌های مختلفی از جمله، جریان­ پایه و شاخص آن دارد. این پارامتر که متأثر از عوامل مورفومتری، زمین‌شناسی و هیدرواقلیمی است، همواره یکی از موضوعات مهم در هیدرولوژی بوده است. در این پژوهش ابتدا نقشه اقلیم نمای ایران با استفاده از داده­‌های بارش و دما به روش دو مارتن تهیه شد. سپس، با استفاده از داده‌های جریان روزانه رودخانه، جریان­ پایه و شاخص آن، از روش فیلتر رقومی برگشتی دو پارامتری پس از کنترل سری زمانی و آماده‌سازی اطلاعات در حوضه­‌های انتخابی شش منطقه اقلیمی خشک، نیمه‌خشک، مرطوب، نیمه‌مرطوب، بسیار مرطوب و مدیترانه­‌ای استخراج شد. پارامترهای هیدرولوژیکی و اقلیمی حوضه­‌ها محاسبه و برآورد و عوامل فیزیوگرافی در محیط رقومی استخراج شد. تجزیه و تحلیل ­عاملی برای شناخت عوامل­ مستقل موثر بر ­جریان ­پایه با استفاده از 14 پارامتر در هر منطقه اقلیمی به­‌طور مجزا انجام شد. سپس عوامل موثر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که پارامتر­های مورد استفاده بیش از 80 درصد واریانس داده­‌ها را توجیه می­‌کنند. عوامل ذاتی مرتبط با نفوذ و نگهداشت آب در خاک، با وزن بیش از 45 درصد در تمام اقلیم­‌ها در مرتبه اول تأثیرگذاری قرار داشت. شاخص­‌های منحنی تداوم جریان در مناطق اقلیمی، بسیار مرطوب، مرطوب، نیمه­‌مرطوب و نیمه­‌خشک، به­‌ترتیب با درصد وزنی 45، 53، 52 و 53 درصد و در مناطق مدیترانه­‌ای و منطقه خشک پارامتر ظرفیت نگه‌داشت به‌ترتیب با درصد وزنی 49 و 58 بیشترین تأثیر­گذاری را بر جریان پایه را دارند. همچنین، نتایج نشان داد که وزن عوامل موثر بر جریان پایه، متناسب با نوع اقلیم تغییر می­‌کند.