بررسی جامعه‌شناختی تاریخیِ سازوکارهای مدیریت نزاع‌های ایلی ـ طایفه‌ای در جوامع روستایی ایران

Abstract

<strong><em>جوامع سنتی ایران، سازوکارهایی با سنخ متفاوتی برای حل بحران‌های اجتماعی (قتل، نزاع و اختلاف گروهی) تجربه کرده‌اند. پژوهش‌ حاضر با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی و با الهام از دیدگاه دورکیم (عدالت ترمیمی و کیفری)، به تحلیل سازوکارهای مدیریت نزاع و میزان انطباق و افتراق این سازوکار با دیدگاه دورکیمی، پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که چهار سنخ رویکرد عدالت ترمیمی (اصل اعتماد، گفتگو و مشارکت، میانجیگری و اصل آینده‌نگری) در سازوکارهای مدیریتی ایران قابل‌شناسایی است، اما </em></strong><strong><em>اصل داوطلبانه بودن در سنخ سنتی نمود چندانی ندارد. به این معنی که جامعه</em></strong><strong><em>‌</em></strong><strong><em> سنتی ایران به‌ سبب هنجار بودگی فرهنگ جمع‌گرایی (سلسله مراتبی)، غلبه وجدان جمعی، ساختار موزائیکی جوامع (قطاعی و کندویی) و بافت ناهمگون آن، بستر توسعه حقوق ترمیمی از نوع دورکیمی (جامعه مدرن مبتنی بر تقسیم‌کار) را نداشته است. این سنخ از جوامع، از مکانیسم خاصی در مدیریت نزاع ایلی ـ گروهی بهره برده که با گونه‌ی عدالت ترمیمی و کیفری بسیار متفاوت و متمایز هست؛ رویکردی که از ساختار سیاسی و اجتماعی ـ فرهنگی حاکم متأثر بوده و در قالب آیین‌های سنتی نمود اجتماعی یافته است. </em></strong>