اولویت‌بندی عوامل موثر بر عدم مشارکت ذینفعان در طرح‌های آبخیزداری بر اساس دیدگاه کارشناسان، منطقه مورد مطالعه: حوزه‌های آبخیز مشرف به شهر تهران

Abstract

آگاهی از عوامل موجود بازدارنده مشارکت مردمی در طرح­‌های آبخیزداری، اصولی­‌ترین گام در تحقق مشارکت موثر مردمی و دستیابی به اهداف مدیریت یکپارچه حوزه‌­های آبخیز است. حوزه‌های ‌آبخیز مشرف به شهر تهران، مشتمل بر 12 حوضه بوده که رواناب خروجی آن‌ها از اراضی‌ شمالی ‌شهر تهران و عرصه‌های مجاور شمال شرقی آن یا به‌عبارتی دیگر، شمیرانات عبور می‌نماید. عوامل متعددی می‌توانند بر عدم مشارکت مردم در طرح­‌های آبخیزداری دخالت داشته باشند که در این تحقیق در قالب چهار شاخص اقتصادی، اجتماعی، انسانی و برنامه‌ریزی طبقه­‌بندی شدند. نتایج حاصل از اولویت‌بندی شاخص‌­های موثر بر عدم مشارکت ذینفعان در طرح­‌های آبخیزداری مبتنی بر اوزان به­‌دست آمده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FUZZY-AHP) بر اساس پرسش­نامه از کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران و شهرستان­‌های مربوطه نشان می‌دهد که شاخص‌­های اقتصادی و انسانی به‌ترتیب بیشینه و کمینه اولویت را به خود اختصاص داده­‌اند. به‌­طوری­ که رتبه­‌بندی شاخص­‌ها مبتنی بر وزن نرمال شده، به‌ترتیب اهمیت از بیشینه به کمینه به‌صورت شاخص اقتصادی، برنامه‌ریزی، اجتماعی و در نهایت انسانی است. همچنین، در این تحقیق زیرشاخص­‌های موثر بر عدم مشارکت ذینفعان در طرح‌­های آبخیزداری بر اساس شاخص­‌های چهارگانه مبتنی بر مطالعات کتابخانه­‌ای، پرسش از کارشناسان و نیز مراجعه به منطقه و مصاحبه حضوری با 240 نفر از ساکنان و بهره‌برداران منطقه ایجاد شد و در نهایت، روایی پرسش­نامه مبتنی بر نظرات خبرگان به تایید نهایی رسید. نتایج حاصل از رتبه­‌بندی زیر­شاخص‌­ها مبتنی بر آزمون فرید­من نشان­‌دهنده تفاوت نقش زیرشاخص‌­های موثر بر عدم مشارکت ذینفعان در طرح­‌های آبخیزداری است. به­‌طوری­ که "نادیده گرفتن درآمد مردم به­‌عنوان انگیزه اقتصادی مستقیم" با میانگین رتبه 10.77 و "پایین بودن سطح سواد و آگاهی" با میانگین رتبه 1.80 به‌ترتیب بیشینه و کمینه میانگین رتبه را به خود اختصاص داده است. در این تحقیق، زیرشاخص "نادیده گرفتن درآمد مردم به‌­عنوان انگیزه اقتصادی مستقیم" از شاخص اقتصادی، زیرشاخص "تمرکز قدرت تصمیم­‌گیری در مرکز" از شاخص برنامه‌­ریزی، زیرشاخص "عدم اعتماد نسبت به نتایج پروژه‌ها" از شاخص اجتماعی و نیز زیرشاخص "عدم آموزش ساکنان حوضه در خصوص طرح‌­ها و اهداف مربوطه" از شاخص انسانی به‌­عنوان مهمترین زیرشاخص‌­ها رتبه‌بندی شدند.