ارزیابی تولید رسوب در حوزه‌های آبخیز کوچک تحت چرای آزاد و قرق، مطالعه موردی: منطقه سنگانه کلات

Abstract

قرق مرتع یک روش مدیریتی آبخیزداری به‌منظور بهبود وضعیت مراتع است. با این حال، اغلب مطالعات هیدرولوژی مرتع به بررسی اثر قرق بر هدررفت خاک در مقیاس کرت پرداخته‌اند و مطالعات اندکی اثر این اقدام مدیریتی بر رسوب تولیدی آبخیزهای کوچک در مقیاس‌های زمانی فصلی و سالانه را مد نظر قرار داده‌اند. در این راستا، پژوهش حاضر به‌منظور ارزیابی تولید رسوب در آبخیزهای قرق و تحت چرا به‌ترتیب با مساحت‌های 1.0 و 1.1 هکتار در آبخیز تحقیقاتی سنگانه واقع در شمال شرق استان خراسان رضوی طرح‌ریزی شده است. برای این منظور، رواناب و رسوب در مقیاس رگبار در خروجی حوضه‌های کوچک مربوط به 56 رگبار طی دوره 1385 الی 1395 جمع‌آوری شد. نتایج دلالت بر اثر کاهشی و معنی‌دار قرق مرتع بر رسوب‌دهی در مقیاس آبخیزهای کوچک داشته است. به‌گونه‌ای‌که کاهش 582 درصدی رسوب در تیمار قرق نسبت به چرای آزاد به‌دست آمد. همچنین، نتایج نشان‌ داد که اثر قرق بر فرایندهای هیدرولوژیک دارای تغییرات فصلی و سالانه است، به‌ گونه‌ای‌ که بیشینه و کمینه اختلاف بین تیمارها به‌ترتیب در فصل‌های بهار و زمستان مشاهده شده است. با استفاده از نتایج این پژوهش، می‌توان بیان کرد که مدیریت چرای دام طی فصل‌های حساس و همچنین، قرق مراتع در صورتی‌که مسائل اجتماعی آن برطرف شود، به‌عنوان یک راهکار عملی در کاهش رسوب حوزه‌های آبخیز مطرح است.