موانع فرهنگی تحزب در ایران (دوره اول تحزب)

Abstract

در این پژوهش با رویکرد تاریخی به علل فرهنگی ناپایداری احزاب سیاسی ایرانپرداخته شده است.با پیروزی انقلاب مشروطه، مجلس شورای ملی آغاز بکار کرد و از دوره دوممجلس احزاب رسماً کار خود را آغاز کردند.اما شکلگیری احزاب در ایران شکل متفاوتی داشت. زیرا مناسبات جامعه از لحاظساختاری، براساس همان مناسبات قبل از مشروطه بود. و احزاب در زمین و زمانی متولد شدند که ابداً متعلق به ایشان نبود. در این شرایط احزاب به جای بالا بردن میزان مشارکت مردمی در سیاست، (که یکی از کار ویژه های مهم احزاب است) مشغولی زد و خورد با رقبای خود بودند و کارشان از زد و خورد به ترور و تکفیر منتهی شد و نه تنها فضای منازعات سیاسی را آشتی پذیر جلوه ندادند، بلکه خود تبدیل به عاملی برای ستیز در جامعه شدند؛ زیرا واژه حزب، تقلیل معنایی داده بود و به همان انجمنهای مخفی قبل از مشروطه اطلاق می شد. احزاب به جای جلب مردم، تنها به جذب قدرتمندان و متمولان مشغول بودند و هرجا هم که میتوانستند کاری انجام دهند، یا به دلیل درگیری بین احزاب، موفقی به کار نمیشدند یا با اعمال نفوذ حاکمیت مستبد و بیگانگان، از صحنه فعالیت خارج می شدند. روی هم رفته، أحزاب از مجلس دوم که کار خودراشروع کردند تا مجلس پنجم، رشد نسبتاً ناچیزی داشتند و بیشتر وقت خود را صرف کوبیدن و از میدان به در کردنرقیب میکردند و به جای رقابت سیاسی، دست به ستیز سیاسی میزدند. در این دوره، فرصت طلبان از احزاب به عنوان ابزار قانونی، بسیار سود بردند. مثلاً رضاخان با استفاده از احزاب طرفدار خود در مجلس پنجم توانست قاجاریه را خلع کند و خود را شاه ایران بخواند. در نتیجه، احزاب ایران در اولین دوره فعالیت خود به صورت ابزار و آلت دست صاحبان قدرت جلوه کردند. این دوره، با عدم موفقیت احزاب و ظهور دیکتاتور از حکومت مشروطه، پایان یافت؛ زیرا با وجود احزاب سیاسی که از منادیان دوره مدرن بودند، بازهم مناسبات دوره قبل از مشروطه جاری بود. و قبل از این که ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد نیاز احزاب ایجاد شده باشد، خود احزاب متولد شدند که چون با ساختارهای موجود در تضاد بودند، نمیتوانستند. به طور جدیکارکنند. و تنها به صورت نمایشی ناقص از احزاب سایر ملل، به فعالیت خود ادامه می دادند.