مقایسه تغییرات پاسخ هیدرولوژیکی آبخیز‌های استان اردبیل با استفاده از چندضلعی‌های بارش-رواناب

Abstract

رابطه بارندگی-رواناب یکی از مهمترین و پیچیده‌ترین فرایندهای هیدرولوژیکی در درک ارزیابی پاسخ هیدرولوژیک آبخیز‌ها است. در این مطالعه، روابط بارش و رواناب حوضه‌های استان اردبیل به‌منظور تحلیل تغییرات مکانی پاسخ حوضه با استفاده از چندضلعی‌های بارش-رواناب در مقیاس زمانی ماهانه مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، تغییرات بارش و رواناب در مقیاس ماهانه در یک دوره 22 ساله از سال 1390-1368 در 20 ایستگاه هیدرومتری و 25 ایستگاه باران‌سنجی در استان اردبیل مورد بررسی قرار گرفت. مقایسه ضریب رواناب ایستگاه‌ها نشان داد که بیشترین ضریب رواناب، مربوط به ایستگاه دوست ‌بیگلو با ضریب 33 درصد می‌باشد. بر اساس تحلیل پلی‌گون‌های بارش-رواناب، آبخیزهای ارباب‌کندی، پل الماس، سامیان و دوست بیگلو دارای تغییرات بالای ضریب رواناب هستند. همچنین حوضه‌های شمس‌آباد، کوزه‌تپراقی و احمد‌کندی دارای رفتار و واکنش هیدرولوژیک مشابه و یکنواخت از نظر تولید روناب هستند. بر اساس رابطه میان ضریب رواناب و مساحت در ماه‌های سال، بالاترین همبستگی در ماه اسفند با مقدار ضریب 0.92 مشاهده شد و کمترین مقدار ضریب در مرداد ماه نشان داد که بین مساحت و ضریب رواناب همبستگی وجود ندارد. بیشترین ضریب تغییرات رواناب مربوط به ایستگاه دوست بیگلو با چندضلعی کشیده در راستای هر دو محور طولی و عرضی است. نتایج درصد ضریب رواناب در ماه‌های مختلف نشان داد که در دو ایستگاه هیر و احمدکندی بیشترین ضریب رواناب در ماه‌های تیر تا شهریور است و مربوط به تأخیر زمانی در تولید رواناب مرتبط است. بر اساس نتایج، چندضلعی بارش و رواناب روشی مناسب برای مقایسه پاسخ هیدرولوژیکی و تغییرات رابطه بارش-رواناب در حوزه‌های آبخیز می‌باشد. قابل ذکر است که وجود رفتار پیچیده آبخیز در فرایند بارش-رواناب باعث ایجاد پلی‌گون‌های نامنظم شده است که تفسیر آن‌ها دشوار بوده، نیازمند تحلیل‌های بیشتری از خصوصیات حوضه و عوامل موثر بر آن در مطالعات آتی و سایر مناطق کشور است.