ارائه روشی جامع برای تعیین فرسایش‌پذیری واحدهای سنگ‌شناسی با نگرشی بر زمین‌شناسی ایران

Abstract

یکی از مشکلات پیش­ روی کاربران مدل­های تجربی برآورد فرسایش و رسوب در ایران، استفاده از مدل­‌هایی است که برای خارج از کشور تهیه شده و بالطبع در این مدل­‌ها به‌خصوص در مورد عامل زمین­‌شناسی بسته به تنوع سنگی کشور مبدع، امتیازاتی به لیتولوژی­‌ها نسبت داده­‌اند که به دلایلی چند در مورد کشور پهناور ایران با آن همه تنوع لیتولوژیکی همخوانی ندارد. در راستای کاهش مشکلات کاربران مدل­‌های تجربی یادشده و افزایش بهره­‌وری، بومی‌سازی روش­‌های موجود و ارائه روش منطبق با شرایط طبیعی ایران، این پژوهش انجام شده است. در مدل­‌های تجربی برآورد فرسایش و رسوب رایج در کشور مانند PSIAC و EPM، عامل لیتولوژی از میان عوامل امتیازآور، از اهمیت بسیار ویژه­ای برخوردار است. در پژوهش حاضر، یک طبقه­‌بندی جامع برای لیتولوژی­‌های مختلف بر مبنای ویژگی­‌های کانی­‌شناسی، شیمیایی، بافت و ساخت و خصوصیات مقاومتی در 10 رده حساسیت به فرسایش ارائه شده است. نتایج نشان داد که در کشور، بیش از 70 درصد سازندهای زمین‌شناسی دارای مقاومت کم تا خیلی کم نسبت به عوامل فرسایش بوده و لذا پتانسیل رسوبدهی بالایی را نیز خواهند داشت. لذا، با در نظر گرفتن آب و هوای خشک حاکم بر گستره عظیمی از ایران و نرخ خاک‌زایی کم، بررسی میزان فرسایش­پذیری سازندهای زمین‌شناسی برای ارزیابی نرخ فرسایش­پذیری حوزه­های آبخیز ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رتبه‌بندی حساسیت به فرسایش سازندهای زمین­شناسی به فرسایش در سطح حوزه­‌های 30 گانه رتبه چهار تماب به‌کمک این روش انجام شد و سپس با نتایج میزان تولید رسوب مشاهداتی و برآوردی آن حوضه­‌ها مقایسه شد. نتایج حاصله با شرایط طبیعی تطابق خوبی نشان داده است با در نظر گرفتن سایر پارامترهای مهم حوضه مانند توپوگرافی و شرایط بارندگی، می­توان با سطح اطمینان بالا و قابل قبول به آن اعتماد کرد و از آن برای رتبه­بندی حساسیت به فرسایش سازندها و واحدهای سنگی استفاده نمود.