فرآیندشناسی شگرد ادبی "تهکم" و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن

Abstract

شیوة ادبی "تهکم"، شگردی بر پایة وارون‌گویی و با بسامد بالا در قرآن است. این پژوهش با بازخوانی انتقادی تاریخچه این شیوة زبانی در دانش بلاغت و نمایان‌سازی ناهمسانی آن با استعاره و سایر مجازها، افزون بر جایگاه‌شناسی شیوة زبانی تهکم در دانش بدیع، از فرآیند و رمز و راز کارایی و گیرایی این فن ادبی پرده‎برداری می‎کند. از آنجا که برخی قرآن‌پژوهان، شناخت دانش بدیع را تنها در زیبایی‎شناسی قرآن کارا دیده و آن را در فهم و تفسیر سودمند ندیده‌اند، این جستار با بازتعریف کاربردی از شگرد تهکّم و با نوخوانی آیات، به شیوة توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ بدین پرسش برآمده که شناخت این آرایه، چه کارکردهای فراگیری در فهم و تفسیر قرآن دارد؟ نتیجه پژوهش آن است که پرده‎برداری از معنایِ معنا و تحلیل ناسازواری درون‌متنی یا برون‎متنی آیات، آشکارسازی انگیزة گزینش واژگان در محور جانشینی، پیش‌آوری برداشتی پویا و اثرگذار با فعلیت‌بخشی و بازسازیِ نشانه‎های متن، و پیشگیری از حمل واژگان بر معانی و مصادیق غیرظاهر، از کارکردهای شناخت این شیوة زبانی در فرآیند برداشت معنای متن قرآن است.