نگاهی نو به انواع مجاز و تصویرهای مجازی

Abstract

انسان پیش از آن که چیزی بر زبان بیاورد، ابتدا تصویری از مفهوم آن چیز در ذهن خود می‌سازد. بخش عمده‌ای از این تصوّرات، همان اندیشه‌هایی است که در ذهن شکل می‌گیرد امّا تصویر و تصوّر، حتّی مقدّم بر این اندیشه‌ها است و از طریق مکانیسم مرور و مشابه‌سازی و مقایسه و تطابق و تداعی‌های مکرّر همان تصویرها است که انسان به یک اندیشه دست پیدا می‌کند. بنابراین دیدن مقدّم بر اندیشیدن است و اندیشیدن نیز که توأم با تصوّر و تجسّم بخشی به تصویرها است مقدّم بر زبان است. پس تصویر تصوّر تفکّر تکلّم. بر این اساس، گزاره معروف «ای برادر تو همان اندیشه‌ای» با خود پیش و پسی دارد که مراتب پیشین آن عبارت است از: تصویر و تجسّم، و مراتب پسین آن: زبان و گفتار. اگر استعاره و تشبیه و تمثیل و نماد، به عرصه‌های تصویر و تصوّر و تداعی مربوط باشند، انواع مجاز ـ البتّه به غیر از مجاز مشابهت ـ به طور خاص در حوزه زبان قرار می‌گیرد. در این مقاله دسته‌بندی متفاوت‌تری از مجاز انجام گرفته است و تلاش نویسنده بر آن بوده است تا همه انواع چندین‌گانه مجاز در یک دسته‌بندی کوچک‌تر و ساده‌تر که عبارت است از مجاز ملازمت، مجاز مجاورت، و مجاز مشابهت به راحتی و به دور از هر نوع تکلّفی جا داده شوند.