بررسی استعاره در دیوان ناصرخسرو

Abstract

‏ هدف از نگارش این مقاله بررسی مواد استعاره، ساختار استعاره، ویژگی و ‏شگردهای استعاره‌سازی به عنوان مهمترین عنصر خیال در دیوان ناصرخسرو است. ‏اعضای بدن انسان، طبقه‌های مختلف مردم، طبیعت، دنیا و آسمان مهمترین ‏عناصری هستند که ناصرخسرو به عنوان مواد استعاره در دیوان خود از آنها بهره ‏برده است.‏ ناصرخسرو بیشتر برای توضیح و تبیین اندیشه‌های مختلف خود به ‏عناصرخیال از جمله استعاره توجه داشته و برای این منظور نیز از استعاره مصرحه ‏مطلقه که فهم آن آسانتر است، بیش از دیگر انواع استعاره استفاده کرده است.‏ ناصرخسرو برای استعاره‌سازی معمولاً نخست تشبیهی می‌آورد و در بیت‌‏های بعد با حذف مشبه یا مشبه‌به آن تشبیه را به استعاره تبدیل می‌کند؛ شیوه ‏دیگر، این است که ابتدا در بیتی درباره موضوعی، شخصی، شیء یا گروهی مطلبی ‏می‌گوید و سپس در بیت بعد، استعاره‌ای در رابطه با آن موضوع می‌آورد؛ از استعاره‌‏هایی که در دیوان ناصرخسرو آمده است، استعاره‌هایی است که در چیستان به کار ‏رفته‌اند و با توصیفاتی که ناصرخسرو در مورد آن چیستان می‌دهد، یافتن مستعارُّله ‏آسان است.‏