مقایسه انسجام در قصیده «جیکور» سیاب و «در کنار رودخانه» نیما

Abstract

<em>شرایط زندگی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ادبی نیمایوشیج و بدر شاکر سیاب در موارد فراوانی، شباهت و نزدیکی دارد؛ از آن جمله می‌توان به زندگی در محیطی روستایی با طبیعتی بکر، تعهّدات اجتماعی، تأثیرپذیری از مکتب</em><em>‌</em><em>های ادبی غرب،</em><em>‌</em><em> زندگی در سایة حکومت</em><em>‌</em><em>های دیکتاتوری، </em><em>‌</em><em>گرایش‌های سیاسی، استفاده از مضامین ادبی مشترک، پیشگامی و سنّت‌شکنی در شعر نو</em><em> </em><em>و... اشاره کرد که غالباً مورد توجه صاحب‌نظران ادبیات تطبیقی نیز واقع شده است. قصیدة جیکور و أشجار المدینه، از مهم‌ترین</em><em>قصاید سیاب و به تعبیر خود او، جیکور دیوان شعر اوست. قصیدة در کنار رودخانه نیز از</em><em>قصاید مهم نیما است که تقریباً هر دو در شرایط</em><em>فرهنگی و اجتماعی یکسانی سروده شده‌اند. ناظر به همین شباهت‌ها و</em><em>نیز حجم اندک</em><em>قصاید،</em><em>کیفیت انسجام</em><em>دو قصیده،</em><em>می‌تواند</em><em>مورد سؤال</em><em>قرار</em><em>گیرد. هدف این مقاله، ارزیابی انسجام و هماهنگی انسجامی در متن قصیده جیکور و أشجار المدینه از سیاب، شاعر نوگرای عراقی و در کنار رودخانه از نیمایوشیج، شاعر سنّت‌شکن فارسی است که به ‌صورتی کاملاً تصادفی و گزینشی و با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و آماری نگارش یافته است.</em><em>نگارنده بر آن است تا با نگاهی فراجمله‌ای و متن‌بنیاد و با اعتماد به نظریة نظام‌مندِ هالیدی و حسن 1985م، میزان انسجام و عوامل انسجام‌بخش را در شعر دو شاعر به بوتة نقد و تحلیل تطبیقی بسپارد. بررسی و کاربست نظریة انسجام هالیدی و حسن در سطح قصاید نیما و سیاب، نشان داد که قصیدة نیما (65/93 درصد)، به دلیل تعامل زنجیره‌ای بیشتر میان عناصر انسجام‌بخش واژگانی و دستوری در متن آن، از انسـجام معنایی، لفظی، نحوی و منطقی بیشتری نسبت به قصیدة سیاب (95/88 درصد) برخوردار است. می‌توان گفت آشنایی و تسلّط نیما بر واژگان و ظرفیت‌های دستوری و واژگانی زبان فارسی، سبب شده است از مؤلّفه‌های انسجام‌بخش متون به نحو مطلوب‌تری استفاده کند. از طرفی، هر دو شاعر با بهره‌مندی از عناصـر انسـجامِ واژگـانی و دستوری، توفیق یافته‌اند پیوندی ناگسسـتنی میـان الفـاظ و معـانی ایجـاد کننـد و از ایـن طریـق، اندیشه و امیال درونی خود را در متن اشعار منعکس سازند.</em>