خشونت گفتاری در مطبوعات: مطالعه موردی روزنامه‌های فارسی

Abstract

<em>یکی از نقش‌های مهم زبان، انتقال احساسات هر فرد به افراد دیگر است. احساسات، مفاهیمی انتزاعی هستند که برای بیان و درک باید به‌صورت مفاهیم عینی درآیند و استعاره‌ها و صفات، ازجمله ابزارهای تبدیل مفاهیم انتزاعی به عینی، به شمار می‌روند. در تحقیق کنونی برآنیم به این سؤال پاسخ دهیم که «آیا زبان فارسی در زمینۀ به‌کارگیری ابزارهای زبانی خشونت‌آمیز، تغییر کرده است؟» برای پاسخ به این پرسش، باید دریابیم آیا بازنمون شناختی و ذهنی بیان خشم در زبان، سیر صعودی داشته است یا نزولی. یکی از بازنمون‌های بروز احساساتی همچون خشم در زبان روزمره، در روزنامه‌های منتشرشده به هر زبان، است. به‌عبارت‌دیگر، متون روزنامه‌ها بازتاب تفکّرات و گفتار هر جامعه است. ازاین‌رو، مطالعۀ خشم در تحقیق کنونی را به بررسی استعاره‌های مبیّن خشم در زبان فارسی و صفات به‌کاررفته بر اساس این احساس در پیکره‌ای متشکّل از روزنامه‌های فارسی محدود کرده‌ایم. چارچوب نظری پژوهش کنونی بر اساس نظریۀ استعارۀ مفهومی است که در منابع مهم و تأثیرگذاری ازجمله لیکاف و جانسون (1980) و لیکاف (1993) مطرح شده است. روش شناسایی استعاره‌ها در این تحقیق، بر اساس روش «فرایند تشخیص استعاره» است که در پراگلجاز (2007) مورداستفاده قرار گرفته است.</em><em>در مجموع، صد سرمقاله یا تیتر اصلی خبر از روزنامه‌های مهم و پرتیراژ کیهان و اطلاعات که دارای آرشیو حداقل 50 ساله هستند (50 مورد از هر روزنامه و یک مورد از هر سال) به‌صورت اتفاقی برای این تحقیق انتخاب و در مجموع 18 حوزۀ مبدأ برای استعاره‌ها شناسایی شد. اهمیت مقالۀ کنونی از این جهت است که می‌خواهد سیر تغییر کاربرد خشونت در زبان فارسی را بر اساس پیکره‌ای طبیعی و واقعی از مطبوعات پرمخاطب این زبان نشان ‌دهد و ارتباط آن را با تحوّلات اجتماعی و سیاسی مهم هر دهه نشان داده، از این طریق به الگویی شناختی از زبان فارسی بر مبنای سیر تغییر خشونت در این زبان و بازنمود آن در مطبوعات فارسی دست یابد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که عوامل سیاسی و اجتماعی، بر الگوی تغییر روند خشونت زبان فارسی در مطبوعات تأثیرگذار بوده‌اند. </em>