واکاوی نقش گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی بر سینمای سیاسی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی

Abstract

هدف: گفتمان «اسلام سیاسی فقاهتی» که برآمده از مفاهیم و هنجارهای برساخته انقلاب اسلامی است، از همان ابتدا نسبت به سایر اندیشه‌ها، جریان‌های فکری و نهادها با حساسیت نگریسته است. این مسأله از یک‌سو به دلیل ماهیت فرهنگی- اجتماعی انقلاب اسلامی و از سوی دیگر جایگاه خطیر سینما بر حوزه‌های فرهنگی و افکار عمومی دارای اهمیت مضاعفی است. مقاله حاضر درصدد است بر اساس دسته‌بندی تاریخی رایج ابرگفتمان اسلام سیاسی فقاهتی مشتمل بر پنج خرده گفتمان «مصلحت‌گرایی اسلامی، سازندگی، مردم‌سالاری، عدالت‌محوری و خرده گفتمان اعتدال» به تبیین و بررسی نمودهای سینمای سیاسی در هر یک از این دوره‌ها بپردازد. روش ­شناسی پژوهش: پژوهش با بهره­­ گیری اسناد مکتوب و آثارسینمایی و از طریق روش توصیفی- تحلیلی و در چارچوب گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی، به این پرسش پاسخ می­دهد که گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی چه جایگاهی بر روند سینمای سیاسی ایران داشته است؟ یافته­ ها: به نظر می‌رسد سیاست‌های کلان فرهنگی کشور در حوزه سینمایی طی چهار دهه گذشته با وجود فراز و فرودهای نسبی تحت تأثیر ابرگفتمان اسلام سیاسی فقاهتی شکل گرفته است. به‌گونه‌ای که اغلب تصمیم‌گیرندگان و مسئولین حوزه سینمایی در هر مقطع زمانی متناسب با خرده‌گفتمان‌های برآمده از این ابرگفتمان با اقداماتی نظیر تشکل‌سازی (مانند حوزه هنری انقلاب اسلامی)، نهادسازی (مانند سازمان سینمایی) و یا حمایت از تولید فیلم‌های با مفاهیم برساخته انقلاب اسلامی (مانند فیلم‎های دفاع مقدس) از خطوط کلی یکسانی تبعیت نموده‌اند. نتیجه‌گیری: اسلام سیاسی فقاهتی در چارچوب ترویج «فرهنگ انقلابی» و مقابله با «تهاجم فرهنگی» تلاش نموده شاخص‌ها و مفاهیم سازنده این گفتمان همچون ظلم‌ستیزی، نفی بی‌عدالتی و کمک به هم‌نوعان را از طریق سینما تولید و بازتولید نماید.