عوامل زیربنایی تقویت کنش «انقلابی» در گفتمان اسلامی ؛ یک چارچوب مفهومی اولیه

Abstract

هدف: علی‌رغم انعکاس فراوان مسئله‌ی «انقلابی» بودن و عمل کردن در گفتمان حاکم بر کشور ما، مبادی نظری این نوع مواجهه با مسائل اجتماعی- سیاسی هنوز از آموزه­ های دینی و اسلامی در حد اندکی استخراج شده است. مقاله حاضر به دنبال چارچوب­ بندی مفهومی بعضی عوامل مبنایی- تربیتی کنش انقلابی در انسان‌ها بر اساس این آموزه­ ها می‌باشد، در قالبی تطبیقی با مفاهیم علوم انسانی و اجتماعی مدرن. روش‌شناسی پژوهش: روش مقاله متکی بر تأمل اجتهادی و تفسیری نگارنده بر روی گفتمان اسلامی و در قالب عناصر تحلیل گفتمان به حساب می ­آید، به شیوه ­ای تطبیقی با چهارچوبی از دوگانه­ های مفهومی مستخرج از گفتمان­ های موجود حول معنای کنش انقلابی؛ و در ضمن استناد به مدارکی اجمالی از منابع دست اول اسلامی و اندیشه متفکرین. یافته­ ها: چارچوب مفهومی عوامل تقویت­ کننده‌ی شخصیت و کنش انقلابی در گفتمان اسلامی از منظر استنباطی مقاله شامل موارد ذیل می­ شود: «ضدیت» بنیادین و شدید دین با برخی امور و جماعات انسانی، ارتقای «جمع‌گرایی» و مسئولیت ­مندی اجتماعی انسان، ارتقای «آرمان ­گرایی» غیرمادی و فرادنیایی او، تقویت «عمل‌گرایی» و اراده‌ی انسانی، تقویت نگاه «انسان ­مدار» و خدامحور برای رقم زدن تحولات اجتماعی، افزایش «استقلال» متدینین از عرف­ ها و زمینه ­های منفی و انفعالی اجتماعی، «سیاست ­گرایی» دین و توجه زیاد به قدرت و ولایت سیاسی- اجتماعی. نتیجه‌گیری: عوامل مذکور، در مکاتب تربیتی- انقلابی دیگر مرسوم در جهان و یا معنویت­ های غیر اسلامی، مفقود یا کم رنگ­ می­ باشند.