مبانی فکری نهضت آزادی در حوزه دین و سیاست؛ با تاکید بر اندیشه مهندس بازرگان

Abstract

با ایجاد فضای باز سیاسی پس از شهریور 1320 جریان‌ها و گروه‌های مختلفی با تمسک به اندیشه دینی و تلفیق آن با دستاوردهای غربی، به ارائه اندیشه نوین دینی پرداختند که بیشتر این اندیشه‌ها وامدار تفکرات غرب‌گرایانه بودند. از جمله این جریان‌ها، نهضت آزادی به رهبری مهندس بازرگان بود. پژوهش حاضر با کالبد شکافی نگاه معرفت‌شناختی نهضت آزادی به دین و سیاست، نقطه گسست این جریان را از اسلام ناب محمدی در زیربنایی‌ترین مقولات نظری جستجو می‌کند. بر این اساس، مسئله اصلی این تحقیق، بررسی مبانی فکری نهضت آزادی در حوزه اندیشه دینی است. در واقع تبیین دقیق و نقد کامل اسلام‌گرایی از دیدگاه نهضت آزادی با محوریت اندیشه بازرگان مورد توجه است که پژوهش حاضر را از سایر نوشته‌ها در این زمینه متمایز می‌کند. به نظر می‌رسد وجود اندیشه‌های التقاطی در جامعه اسلامی، منجر به ایجاد چالش‌های ایدئولوژیکی شده است که پرداختن به چنین موضوعاتی حائز اهمیت می‌گردد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که نهضت آزادی با محدود ساختن گستره نگاه دینی خود بر تجربه بشری و عقل ابزاری و محروم نمودن خود از معارف خطا ناپذیر وحی، به دامان ایدئولوژی‌های غربی افتاده و به جهت تأکید مفرط در بهره‌گیری از آموزه‌های سیانتیستی و پوزیتیویستی، مبانی دین را به محاق می‌برد و در نهایت در وادی سکولاریسم و لیبرالیسم به دین حداقلی بسنده می‌نماید. رویکرد روش‌‌شناسانه تحقیق، تبیین و تحلیل محتوای کیفی است که بر اساس آن، آثار مربوط به این جریان، به ویژه مهندس بازرگان به عنوان ایدئولوگ نهضت آزادی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.