هفت‌ قلعه؛ حماسة شیعی ناشناخته‌ای از قرن پنجم هجری

Abstract

متون حماسی فارسی یکی از انواع مهم و اثرگذار در تحقیقات ادبی است. شناخت و تصحیح دست‌نویس‌های متروک این متون نقش تعیین‌کننده‌ای در بهتر نمایان‌کردن تاریخ ادبیات ایران دارد. با توجه به منابع موجود، تعدّد و تنوع حماسه‌های دینی بیش از دیگر وجوه حماسی دیده می‌شود؛ اما فقر شناخت و پژوهش در حماسه‌های دینی فارسی سبب شده است مشخصات و وضعیت بسیاری از این آثار ارزشمند همچنان نامعلوم باقی بماند. این جستار در پی معرفی یکی از مهم‌ترین حماسه‌های دینی فارسی است. <em>حصون</em><em> </em><em>السبعة</em> یا <em>هفت ‌قلعه</em> یکی از روایت‌های داستانی کهن ادب عربی در سدة پنجم هجری است که نقل آن را ابوالحسن بکری برپایة محوریت مجاهدات امام علی ^(ع) در غزوة خیبر ترتیب داده است. این تک‌نگاری ویژه، نخستین روایت مستقل موجود از آزمون هفت‌خان در ادبیات فارسی و عربی است؛ همچنین ازنظر قدمت و سابقة پیدایش، مانند <em>علی‌نامه</em>، نخستین حماسة منثور شیعی به شمار می‌رود که برخی از نسخه‌های ترجمة منثور و منظوم فارسی آن از سدة دهم هجری موجود است. نویسنده در این پژوهش با توجه به ویژگی‌های برجستة حماسة <em>هفت</em><em> </em><em>‌قلعه</em> کوشید تا در بخش نخست، ابوالحسن بکری، ویژگی‌های دوران زندگی و آثار او را معرفی‌ کند؛ در بخش دوم نیز گزارشی از برخی جنبه‌های مهم روایت <em>هفت‌ قلعه</em>، کردارهای پهلوانی و عیاری امام علی ^(ع) و چکیده‌ای از روایت ارائه شد. بر این اساس تا امروز امام علی ^(ع)دهمین شخصیتی است که هفت‌خانی را در ادب فارسی پشت سر گذاشته است.