تأثیرپذیری متون عرفانی از افسانههای وهب بن مُنَبِّه

Abstract

اسراییلیّات، اصطلاحی است که علمای اسلامی برای عقاید و داستان‌های خرافی‌ای به کار بردند که علمای اهل کتاب از قرن اوّل هجری درمیان مسلمانان رواج دادند. این افسانه‌های ساختگی، برخی از مفسّران و تاریخ نویسان بزرگ مانند طبری، یعقوبی، ابن‌اثیر و... را تحت تأثیر قرار داد. شاعران و نویسندگان ادب فارسی با متون تفسیری و تاریخی مأنوس بوده‌اند و به همین سبب از این افسانه‌ها و احادیث ساختگی تأثیر گرفتند و ناخواسته مانند مفسّران و تاریخ‌نگاران در ترویج اسراییلیّات نقش اساسی داشتند. متأسفانه بخش اصلی این افسانه‌بافی‌ها دربارة زندگی انبیاست. یکی از معروف‌ترین چهره‌های مؤثّر در گسترش اسراییلیّات، وهب بن مُنَبِّه است که بسیاری از داستان‌ها وافسانه‌های او دربارة انبیا در نظم و نثر فارسی ازجمله متون عرفانی بازتاب فراوانی داشته است. گفتنی است بسیاری از این افسانه‌ها برخاسته از منابع یهودی و نصرانی است. نگارندة این جستار می‌کوشد تا با بیان ریشه و خاستگاه اصلی این افسانه‌ها پیشگاه مقدس انبیا را از این‌گونه اهانت‌ها پاک کند.