تحلیل دگرگونی شخصیت شیرین از روایت فردوسی تا روایت نظامی با‌تکیه‌بر عناصر گفتمان‌مدار شاهنامه و خسرو و شیرین

Abstract

در این پژوهش تلاش می‌شود تا شخصیت شیرین و دگرگونی آن در دو روایت داستانی <em>شاهنامه</em> و <em>خسرو و شیرین</em> به روش تحلیل گفتمان بررسی شود. نویسندگان می‌کوشند تا نشان دهند چگونه عوامل زبانی و فرازبانی ـ مانند شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و تاریخی ـ و نیز جهان‌بینی فردوسی و نظامی در بازنمایی این شخصیت مؤثر بوده است. در این جستار افزون‌بر تغییر گفتمان سیاسی ـ فرهنگی عصر سامانی و غزنوی به گفتمان عصر سلجوقی، نگرش فردوسی و نظامی به زن نیز بررسی می‌شود تا دریافته شود که این نگرش‌ها تا چه اندازه در دگرگونی شخصیت شیرین تأثیر داشته‌اند. برپایة این پژوهش شیرین در <em>شاهنامه</em> دو چهرة متفاوت منفی و مثبت دارد که به سبب جهان‌بینی طبقاتی و روابط قدرت حاکم بر متن شکل گرفته است. شیرین در<em> خسرو و شیرین</em> به سبب تغییر نوع ادبی متن و برخورد جهان‌بینانة نظامی با این شخصیت، هویّتی متفاوت می‌یابد و از کنیزکی رومی به شاهدختی ارمنی تبدیل می‌شود.