ساختار بن‌مایه‌های داستانی امیرارسلان

Abstract

بررسی آثار حماسی- پهلوانی منثور فارسی که تحت تأثیر شاهنامه و پیرو سنّت روایی پدید آمده­اند، یکی از حوزه­هایی است که در جریان پژوهشی عصر حاضر مورد توجّه قرار نمی­گیرند. امیرارسلان واپسین نمونة برجسته و اثرگذار جریان زوال­یافتة داستان­های روایی فارسی است که در عصر قاجار به­صورت نقّالی توسّط نقیب­الممالک شیرازی روایت شده و به­وسیلة توران­دخت، فرزند ناصرالدّین­شاه به­کتابت درآمده است. تأثیر و نفوذ این داستان در صفوف مختلف اجتماعی- فرهنگی ایران، خود گویای اهمیت و جایگاه این اثر بوده است، امّا درک ارزش محتوایی امیرارسلان، در گرو بازشاخت بن­مایه­های ساختاری چارچوب کلّی این اثراست که همانند سایر نمونه­های مشابه خود، به­علّت گستردگی و حجم این دسته از آثار، در بطن امیرارسلان گنگ و ناشناخته باقی مانده است. نگارندگان با درک ضرورت انجام پژوهش در زمینة درون­مایه­شناسی داستان­های روایی فارسی و فقر پژوهشی موجود در مورد داستان امیرارسلان، ساختار بن‌مایه‌های داستانی امیرارسلان را در چهار بخش بن­مایه­های شگفت­انگیز، بن­مایه­های حماسی- عیاری، بن­مایه­های عاشقانه و بن‌مایه­های دینی، بررسیده­اند. مشخّصة اصلی شکل­گیری بن­مایه­ها در این اثر، وجود دو عامل تکرار و برانگیزندگی است. از دیگر ویژگی­های آشکار این بررسی، تأثیر شاهنامه در امیرارسلان است که در اثر روایت از طریق نقّالی، این پیوند و پیوستگی صورت گرفته است و تلمیحات شاهنامه­ای موجود در امیرارسلان، خود بیانگر این موضوع می باشد.<br />