جایگاه و تأثیر قوم سکایی در تاریخ و شاهنامه فردوسی

Abstract

قوم باستانی سکا در تکوین تاریخ و شکل‌‌گیری اساطیر ملل مختلفی؛ از جمله یونانیان، ایرانیان، هندیان و چینیان نقشی اساسی داشته‌ است. سکاها که طوایفی بیابانگرد و مهاجم بودند، در اوان تاریخ، همچون سایر قبایل آریایی درشرق و غرب وجنوب جهان مسکون آن زمان پراکنده‌ شدند و هرچند همواره با همسایگان خود در ستیز بودند، سرانجام در میان آنها مضمحل شدند و تنها نامی از ایشان در صفحات تاریخ باقی ‌ماند. به دلیل خصلت بیابانگردی سکاها منابع تحقیقی در باب احوال و فرهنگ این قوم، منحصر به مقبره‌های بزرگان سکایی و اشارات پراکنده در تواریخ همسایگان آنهاست. بررسی احوال قوم سکایی و تحقیق راجع به نحوة انتشار آنها، حاکی از اصل مشترک سکایی برای خاندان زال و رستم و تورانیان مذکور در شاهنامه است؛ هرچند لقب سگزی تنها قرینة لفظی موجود دال بر پیوند خاندان رستم با قوم سکایی می‌باشد. روایات این قوم فراموش شده نیز در اسطوره شناسی ملل نام برده، دارای اهمیتی بسزاست و ریشة بسیاری از افسانه‌ها و اساطیر مشترک ایرانیان و هندیان وچینیان را باید در روایات قوم سکایی جستجو نمود. همچنین بعضی از آداب و رسوم و شیوة زندگی و سلوک سکاها در بعضی داستان‌های شاهنامة فردوسی قابل تطبیق و مقایسه است. علاوه بر این شواهدی که از اسناد سغدی در چین به دست آمده، دلالت برآن دارد که سغدیان در انتقال روایات سکایی به حماسة ملّی ایران نقش واسطه را ایفا کرده‌اند.