روند قصّه‌گویی شهرزاد در توالی قصّه‌های هزار و یک شب

Abstract

هزار و یک شب یکی از متون ادبی چند ملیتی است که زنان در آن حضوری روشن و فعّال دارند. قهرمان قصّه­ها زنی با تدبیر و هوشیار است که با نقل قصّه­هایی هوشمندانه، پادشاهی خودکامه و مستبد را به پایگاه خودآگاهی می­رساند. روند قصّه­گویی شهرزاد در طی هزار و یک شب و مقایسه مضامین قصّه‌ها با توجه به ریخت‌شناسی و اجزای سازای آنها نشان می­دهد که وی در اجرای این حرکت بشر دوستانه و ایثار در جهت نجات جان خواهران سرزمینش کاملاً هوشمندانه قدم گذاشته است. بررسی قصّه‌ها بر اساس همبستگی این سازه­ها با یکدیگر کمک شایانی به درک شگردهای قصّه­گویی شهرزاد نموده است. این پژوهش نشان می­دهد که سیر قصّه­های هزار و یک شب، تکرار دو بخش قصّة مدخل هزار و یک شب و یا همان قصّه شهریار و برادرش شاهزمان است؛ امّا این فرافکنی سیری تکاملی به خود می­گیرد؛ بدین ترتیب که بعضی قصّه­ها بازتاب خیانت زنان (مانندزنان خائن شهریار و شاهزمان)، برخی دیگر قصّه‌گویی یکی از شخصیت­های حکایت­ها برای نجات جان دیگران (مانند قصّه­گویی شهرزاد) است. کنشمندی زنان با نشان دادن زنان قدرتمند، مکّار و جادوگر در لفاف قصّه­ها از زبان شهرزاد و یا راویان قصّه­ها تناسبی هوشمندانه در روند قصّه­گویی ایجاد می‌کند و وضعیت زنان بعد از گذشت و هزار و یک شب بتدریج بهبود می­یابد. حتی نحوة برخورد شهرزاد و گفتگوهای کوتاه او با شهریار در پایان قصّه­ها نیز از روندی هوشمندانه برخوردار است که با اصول روانشناسی در درمان بیماران مطابقت می­کند.