«اندیشه‌های عرفانی عین‌القضاه در موضوع عشق»

Abstract

عشق از موضوعهای اساسی عرفان اسلامی و رکن رکین منظومه فکری عین القضاه است؛ از همین رو صوفیّه از وی با تعابیری از قبیل: شیخ العاشقین، سلطان العشّاق و ... یاد کرده اند. قاضی همدان عشق را مذهب مشترک بین خدا و انسان و طُرفه عالمی می داند که در آن دشمنیها به دوستیها بدل می شود؛ امّا هرکس طاقت آن را ندارد. همچنین وی عشق را کاملترین پیری می داند که در راه رسیدن به حق- تعالی- عاشقان راستین را راهبری می نماید. طبق دیدگاه وی، عشق که جز به راز، نمی‌توان از آن سخن گفت، برسه نوع است: عشق کبیر ( محبّت خدا نسبت به بندگان)، عشق صغیر ( عشق بندگان نسبت به حق- تعالی-) و عشق میانه ( محبّتِ خدا به خود ). عشق مجازی نیز در نظام فکری او-همچون بسیاری دیگر از عرفا - اهمیّت خاصّی دارد. در سخنان قاضی، بیشتر، مرحله دوم عشق ( استغراق کامل عاشق در معشوق) و نیز مرحلۀ سوم ( کمال عشق عاشق و شدّت احتیاج معشوق نسبت به این عشق) جریان دارند و به مرحلۀ ابتدایی عشق و عرفان، چندان بهایی داده نمی شود. در این مقاله سعی بر آن بوده است که پس از ذکر مقدماتی در موضوع عشق، بحثهای گوناگون قاضی( رابطۀ عشق، عاشق و معشوق، انواع عشق، عالم وصال و فراق، چیرگی سلطان عشق بر عقال عقل، اوصاف عشق، پیر عشق و غیرتِ عشق، معشوق و عاشق)، همراه پاره ای از اندیشه های استاد وی، احمد غزّالی، طرح و بررسی گردد.