بررسی و تحلیل عناصر داستانی فرائد السلوک

Abstract

مقالة حاضر به بررسی و تحلیل عناصر داستانی ِفرائدالسلوک می‌پردازد و مباحثی مانند اوصاف قصّْه و داستان، نوع داستان، حجم، زبان، گفتگو، شخصیت، راوی و گویندگان، زاویة دید، کنش داستانی، زنجیرة مشترک بن مایة داستان‌ها، نتایج اخلاقی و زمان و مکان مورد کنکاش قرار می‌گیرد. در داستان‌ها و قصه‌های فرائدالسلوک خصوصیاتی چون تأکید بر حوادث، محکم نبودن روابط علت و معلولی میان رویدادها، مطلق گرایی، ختم شدن به نتایج اخلاقی، تغییر ناپذیری شخصیت‌ها، کیفیت روایت، بن مایه‌های مشترک و فرضی بودن زمان و مکان دیده می‌شود. مجموعاً 58 داستان در فرائدالسلوک وجود دارد. داستان‌های اصلی ابواب، بلندتر از داستان‌های فرعی است. گفتگو بیشتر میان اشخاص اصلی ِداستان‌ها برقرار می‌شود. اختصاصات زبانی نثر فنی قرن 6 و7 در این اثر دیده می‌شود. در داستان‌های این اثر از 289 شخصیت استفاده شده است. بیشترین شخصیت‌ها از حیوانات (29 درصد)، مردان و پسران (5/19درصد) و صاحبان مشاغل(14درصد) استفاده شده است. گویندگان اصلی داستان‌ها عبارتند از:نویسندة کتاب که 31 درصد داستان‌ها را نقل می کند.17درصد داستان‌ها توسط بهروز از شخصیت‌های داستانی،9درصد توسط پسر بازرگان و 5 درصد توسط قصیر از شخصیت‌های دیگر داستانی، نقل می گردد. راویان اصلی اغلب ناشناخته‌اند و جز دو داستان که راویان معینی دارد، سایر داستان‌ها با عباراتی مانند «شنیدم، گویند، آورده‌اند و اصحاب تاریخ و ارباب حکایات»روایت می‌شود.زاویة دیدِ داستان‌ها اغلب سوم شخص است.45 درصد داستان‌ها دارای کنش و 55 درصد فاقد کنش است،بن مایه های مشترک (دو عنصر وابسته،یک عنصر متضاد و واسطه) در این کتاب بسامد زیادی دارد. همچنین 95 درصد داستان‌ها دارای نتایج و توصیه‌های اخلاقی است و 5 درصد فاقد این امر است. تنها در 7درصد داستان‌ها به حوادث خارق العاده اشاره شده، 38 درصد داستان‌ها دارای زمان و70 درصد دارای مکان است.