شهرسپ یا بوداسب، تحلیلی بر نام و نشان وزیر طهمورث در شاهنامۀ فردوسی

Abstract

نام شهرسپ در بیشتر چاپ‌های تصحیح‌شده از <em>شاهنامۀ </em>فردوسی برای وزیر طهمورث پیشدادی به کار رفته است. برپایة روایت فردوسی، او پارسایی است که نماز و روزه آورد. طهمورث به ارشاد شهرسپ به چنان تهذیب نفسی رسید که توانست بر اهرمن بند نهد و او را اسب خود کند. از وزیری با چنین پایگاه و دستگاه در <em>اوستا</em> و متون دورۀ میانه نامی نیست. در دورۀ ایرانی نو، صورت رایج و غالب نام این شخصیت ـ بدون توجه به اینکه وزیر طهمورث انگاشته شود یا نه ـ با حفظ وصف‌های پارسایی، به‌صورت بوداسب و صورت‌های در پیوند با آن است. به همین سبب می‌توان چنین پنداشت که نام شهرسپ در <em>شاهنامه</em> برای او عارضی، اما وصف‌های پارسایی برایش اصلی است. نگارنده در این مقاله می‌کوشد با‌تکیه‌بر سنجه‌های نقد اسطوره‌ای و کهن‌الگویی، نخست به اصلی‌بودن وصف‌های پارسایی برای این شخصیت بپردازد؛ به اینگونه که شخصیت شهرسپ <em>شاهنامه</em> و طهمورث، اجزایی از یک شخصیت واحد و کهن‌تر اساطیری‌اند که در مراحلی از گسیختگی شخصیت (dissociation) در دو تجسّم شاه و پارسا ظهور یافته‌اند. سپس با‌تکیه‌بر وصف‌های پارسایی شهرسپ و صورت غالب نام او در متون ایرانی نو و صورت این نام در زبان سنسکریت، به این نتیجه می‌توان دست یافت که نام این شخصیت می‌باید همان بوداسب باشد که عنوان مرتبه‌ای از پارسایی است و شهرسپ، صورتی مصحّف است.