تحلیل کارکرد سبک‌شناختی فعل در رباعیات خیام نیشابوری

Abstract

فعل رکن اصلی و هستة بخش گزاره در دستور زبان فارسی و یکی از محورهای تحلیل سبکی در لایة نحوی زبان است. در این گفتار، نقش و کارکرد سبک‌شناختی افعال در رباعیات عمر خیام نیشابوری بررسی و تحلیل می‌شود. نگارندگان در این جستار درپی پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها هستند: 1) ویژگی‌های کلیدی فعل در رباعیات خیام چیست؛ 2) بسامد ویژگی‌های افعال در رباعیات خیام چگونه است؛ 3) چگونه ویژگی‌های مهم فعل با سبک فکری و محتوای رباعیات خیام پیوند یافته است. برای پاسخ به این پرسش‌ها ابتدا افعال رباعیات خیام به روش استقرای تام استخراج و ویژگی‌های کلیدی فعل ازنظر دستور زبان توصیف می‌شود؛ سرانجام پیوند میان افعال و لایة اندیشگانی سبک در رباعیات خیام تحلیل خواهد شد. نتیجة پژوهش نشان می‌دهد افعال رباعیات خیام ازنظر زمانی متعلق به زمان حال و همسو با دم‌غنیمت‌شماری خیام است. ازنظر وجهِ فعل نیز به‌طورکلی در مرتبة نخست، از وجه خبری برای بیان قطعیت پیام در رباعی و در مرتبة دوم از وجه امری برای دعوت مخاطب به زیستن با خوشی استفاده شده است. ازنظر شخص نیز شاعر بیشتر، از سوم شخص برای جلب توجه مخاطب به دیدن واقعیت هستی و جهان پیرامون و ارجاع به جهان بیرونی بهره می‌برد. ازنظر گذر، بیشترِ افعال از نوع گذراست. همچنین همنشینی اجزای ساختاری جمله در خدمت نمایش آشکار و مستقیم پیام جمله است.