مقایسه و تحلیل شخصیت‌‌پردازی نظامی و دهلوی در گفتگوهای لیلی و مجنون

Abstract

نظامی از کارکردهای مختلف گفتگو برای نشان‌دادن احساسات قهرمانان و شخصیت‌پردازی استفاده می‌کند؛ <em>خسرو و شیرین</em> نمونه‌‌‌‌ای موفق در این زمینه است. البته جغرافیای فرهنگی و چیرگی حب عذری، از گفتگوی مستقیم دلدادگان در داستان <em>لیلی و مجنون</em> جلوگیری می‌کند. نظامی برای جبران این مشکل، از شگردهایی مانند تک‌‌گویی و گفتگو با شخصیت‌‌های فرعی و نامه‌‌نگاری بهره می‌برد. امیرخسرو در این زمینه از نظامی تقلید کرده است. این پرسش مطرح است که مهم‌ترین جنبه‌های تفاوت در شخصیت‌‌های پدیدارشونده با این گفتگوها چیست و تفاوت شخصیت‌‌پردازی در دو اثر، برخاسته از چه عواملی است؟ در این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی گفتگوهای دلدادگان بررسی و مقایسه می‌شود. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ تفاوت نگرش شاعران به داستان و به‌ویژه بی‌‌توجهی دهلوی به فضای اصلی قصه و درنتیجه تفاوت در شخصیت‌‌‌‌پردازی است. دلدادگان در اثر نظامی به فرهنگ اجتماع و بایسته‌‌های عشق پاک، پایبند هستند. لیلی کمتر و سنجیده‌‌تر سخن می‌‌گوید و سخنان او سیمای بانویی قبیله‌‌نشین اما عاشق را در ذهن پدیدار می‌‌کند. مجنون نیز با همۀ دیوانگی، بسیاری از ویژگی‌‌های جامعۀ مردسالار را با خود دارد؛ اما گویا یک قرن فاصله میان دو شاعر و تأثیرپذیری از دربار هند موجب شده است شخصیت دلدادگان در اثر دهلوی، از فضای اصلی قصه فاصله بگیرد و بیشتر به مردم عادی معاصر او شباهت یابد. تغییر برخی حوادث نیز به سبب همین نگرش ویژة دهلوی به داستان است.