نقش تذکره‌ها و فرهنگ‌ها در تصحیح متون (مورد مطالعه دیوان مسعود سعد سلمان)

Abstract

تصحیح متون کهن از شاخه‌های مهم و در عین حال دشوار پژوهش‌های ادبی به شمار می‌آید. روش‌های گوناگونی برای تصحیح متون وجود دارد که در بیشتر آنها «اقدم نسخ» جایگاهی ویژه در گزینش ضبط درست دارد. در موارد بسیاری میان تاریخ پدید آمدن متن و کهن‌ترین نسخه موجود، فاصله زمانی فراوانی وجود دارد؛ در حالی که ممکن است، شواهدی از همان متن در تذکره‌ها یا فرهنگ‌های لغت که تاریخی کهن‌تر نسبت به نسخه موجود دارند، وارد شده باشد. سؤال اصلی این پژوهش آن است که آیا منابع واسطه‌ای، یعنی تذکره‌ها، جُنگ‌ها و فرهنگ‌های لغت را می‌توان مکمّل نسخه‌های خطّی در تصحیح متون قلمداد کرد یا خیر؟ برای رسیدن به پاسخ با انتخاب دیوان مسعود سعد سلمان به عنوان منبع مورد مطالعه، ملاحظه شد که در بسیاری از موارد با بهره‌گیری از شواهد شعری این شاعر در فرهنگ‌های لغت و تذکره‌ها می‌توان به حلّ بسیاری از دشواری‌های تصحیح متون کمک کرد.