نقد و تحلیل شروح مثنوی درباره زمینه تاریخی و روایی حکایت «نظرکردن پیغامبر به اسیران»

Abstract

در شروح مثنوی، شارحان در بسیاری موارد، نخست زمینة متن (Context) بویژه زمینة تاریخی را کاویده‌اند، آن‌گاه به جنبه‌های دیگر متن پرداخته‌اند. می‌توان گفت یکی از دلایل فروزانفر در تألیف قصص مثنوی نیز تبیین چنین زمینه‌ای بوده است. امّا گاهی اوقات شارحان بی‌توجه به شگردهای مولوی دربارة زمینة متن، هم در تشخیص زمینة تاریخی و هم در شرح متن گمراه و سرگردان شده‌اند. بر این اساس، در پژوهش حاضر، زمینة تاریخی یکی از حکایات مشترک مثنوی و فیه مافیه به نام «نظر کردن پیغامبر به اسیران»، را در شروح گوناگون بررسی کرده و نشان داده‌ایم. شارحان به دلیل بی‌توجهی به شگردها و تصرّفات مولوی به سه گروه تقسیم شده‌اند:1)گروهی زمینة تاریخی حکایت را جنگ بدر دانسته‌اند. 2) گروهی زمینة تاریخی حکایت را غزوة بنی نضیر و بنی قریظه دانسته‌اند. 3)گروهی هم در این باره سکوت کرده‌اند. آن گاه ضمن تحلیل نظر شارحان، علل انحراف آنان را در دو موضوع تبیین نموده‌ایم:1)حکایت مشابه در فیه مافیه 2)ساختار حکایت و خلاقیت مولوی.