تحلیل پیامدهای تغییر کاربری اراضی کشاورزی در سکونتگاه‌های روستایی با تأکید برکشت زعفران (نمونه‌ی موردی: دهستان میانجام شهرستان تربت‌جام)

Abstract

تغییر کاربری اراضی کشاورزی در روستا که عمدتاً در اثر فعالیت‌های انسانی روی می‌دهد، علاوه بر تغییرات مستقیم زیست محیطی، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی غیرمستقیمی بر زندگی بشر گذاشته است. ازاین‌رو پژوهش حاضر باهدف بررسی آثار و پیامدهای کشت زعفران در سال‌های اخیر بر زندگی روستاییان در دهستان میان جام از شهرستان تربت‌جام، انجام‌شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و نوع آن ازنظر هدف، بنیادی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های‌ اسنادی و میدانی (1397) استفاده‌شده است. جامعه نمونه 10 روستای دهستان میانجام می‌باشد که بیشترین سطح زیر کشت زعفران را دارند. از مجموع 3444 خانوار در نقاط روستایی نمونه، با فرمول کوکران و خطای (0.08)، حجم نمونه 115 خانوار به‌دست‌آمده است که این افراد با روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد، ازنظر روستاییان تأثیر تغییر الگوی کشت در شاخص‌های اجتماعی-فرهنگی با میانگین 84/3 کمترین و در شاخص‌های کالبدی با میانگین 4 بیشترین تأثیر داشته است. با توجه به نتایج آزمون T تک نمونه‌ای نیز اثرات کشت زعفران در شاخص اقتصادی با مقدار 56/75، بیشتر از سایر شاخص‌ها است. در توزیع فضایی میانگین اثرات کشت زعفران در سطح روستاها، روستای امغان با رقم 02/4 بیشترین و روستاهای باغسنگان علیا و حاجی‌آباد با رقم 86/3 کمترین آماره‌ها را نشان می‌دهد. نتایج تکنیک آراس برای رتبه‌بندی دقیق روستاهای نمونه نیز این امر را تائید کرد. در ادامه برای بررسی معناداری ارتباط بین متغیرهای تحقیق و ضریب اثرگذاری شاخص‌ها از نرم‌افزارSmart PLS استفاده شد، که ضریب مسیر مقدار t مشخص کرد رابطه بین متغیرهای زیست‌محیطی، کالبدی و اقتصادی با اثرات کلی کشت زعفران در روستاهای نمونه معنادار و مستقیم است؛ که طبق ضرایب استاندارد، 36 درصد از اثرات کشت زعفران به‌طور مستقیم توسط شاخص اقتصادی پیش‌بینی می‌شود. با توجه به یافته‌های تحقیق می‌توان آموزش کشاورزان در رابطه با اشاعه روش‌های استفاده از شیوه‌های بومی و نوین آبیاری در کشت محصول زعفران، آشنا نمودن کشاورزان به اصول علمی کاشت و بالابردن کیفیت زعفران، اصول دقیق برداشت را پیشنهاد نمود.