بررسی ساختار جوامع و تنوع گونه‌ای علف‌های هرز در مزارع زعفران خراسان

Abstract

پوشش­های گیاهی علف­های هرز در بوم­نظام­های زراعی از تعداد زیادی گونه تشکیل شده­اند که در واکنش به عملیات زراعی ظهور پیدا کرده­اند. به منظور بررسی ساختار جوامع و تنوع گونه­ای علف­های هرز مزارع زعفران استان خراسان، جمعیت علف­های هرز در هفت شهرستان (شامل مشهد، نیشابور، گناباد، تربت­جام، تربت­حیدریه، بیرجند و قائن) در سال­های 1393 و 1394 مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی از مرحله­های رشد رویشی، رکود تا گلدهی زعفران در مجموع 50 مزرعه به صورت تصادفی انتخاب و نمونه­برداری از علف­های هرز به روش سیستماتیک و مطابق الگوی دبلیو و با استفاده از قاب 1×1 متر مربعی انجام شد. گروه­بندی شهرستان­ها با استفاده از تجزیه خوشه­ای به روش سلسله مراتبی پیوسته کامل بر اساس فواصل اقلیدسی انجام شد. شاخص­های مورد بررسی شامل ضریب ثبات، سیمپسون، شانون وینر، مارگالف و منهینیک بودند. نتایج نشان­داد که گونه­های هرز غالب 50 گونه و متعلق به 19 خانواده می­باشند که خانواده­های غلات، شب­بو، کاسنی و بقولات به­ترتیب با 11، 9، 8 و 6 گونه غالب بودند. گونه­های هرز عمدتاً دولپه، سه کربنه، سمج و یکساله بودند. بیشترین ضریب ثبات در مقایسه مرحله­های رشدی زعفران به ترتیب برای خارشتر (<em>Alhagi cameloru</em><em>m</em>)، یولاف وحشی (<em>Avena fatua</em>) و بومادران (<em>Achillea millefolium</em>) با 81/30، 11/24 و 14/12 به­دست آمد. همچنین تمام گونه­های هرز بجز خارشتر (به عنوان گونه پایدار) و یولاف وحشی (به­عنوان گونه موقتی)، به­­صورت گونه­های اتفاقی شناخته شدند. بالاترین شاخص­های تنوع علف­های هرز مربوط به­مرحله رشد رویشی زعفران بود. ضریب همبستگی بین تراکم علف­های هرز و درصد خسارت عملکرد زعفران برابر با 98/0=R² محاسبه شد. بر اساس آنالیز کلاستر، شهرستان­های مورد مطالعه از نظر شاخص­های تنوع زیستی علف­های هرز در سطح تشابه 75 درصد در سه گروه طبقه­بندی شدند.