چالش‌های شکل‌گیری نظام امنیت دسته‌جمعی در منطقه خلیج‌فارس و سناریوهای احتمالی

Abstract

خلیج‌فارس به‌لحاظ سابقة تاریخی و تمدنی،‌ موقعیت ارتباطی، اهمیت راهبردی، منزلت ژئوکالچر، دارابودن ذخایر نفت و گاز، نیازمند یک نظام امنیت جمعی منطقه‌ای با مشارکت تمامی بازیگران و نقش‌آفرینان است. ازاین‌رو، دولت‌های ساحلی خلیج‌فارس باید به‌دنبال ایجاد یک سازمان‌ امنیت منطقه‌ای فراگیر با حضور همه بازیگران، برای دستیابی به این هدف مهم و کلان منطقه‌ای باشند. نوشتار حاضر با شیوه توصیفی ـ تحلیلی درپی پاسخ به این پرسش بنیادین است که چالش‌های شکل‌گیری نظام امنیت دسته­جمعی در منطقه خلیج‌فارس چه مؤلفه­هایی هستند؟ و اینکه مدل مناسب شکل­گیری امنیت دسته­جمعی در خلیج­فارس شامل چه مؤلفه­هایی می­شود که از بروز تنش و جدال در منطقه جلوگیری نماید؟ یافته‌های پژوهش نشان می­دهد که چالش‌هایی مانند دارابودن دیدگاه‌های متفاوت و حتی متضاد به چگونگی تأمین امنیت منطقه‌ای، حاکمیت نظام‌های حکومتی متفاوت، نگرانی کشورهای حوزه جنوبی خلیج‌فارس از قدرت و توان بالای ایران و ژئوپولیتیک توسعه‌طلب عربستان، اختلاف دیدگاه درخصوص حاکمیت در عراق، موضوع صلح خاورمیانه، وجود جو عدم‌اعتماد جمعی در منطقه خلیج‌فارس، مخالفت‌های خارجی، مقاومت احتمالی دولت‌های منطقه کشورهای حوزه جنوبی خلیج‌فارس، حضور نظامی امریکا در عراق و خلیج‌فارس، وجود اختلافات ارضی و مرزی بین کشورهای منطقه و ذهنیت نامناسب شکل گرفته براساس تجربیات تلخ گذشته، مهم‌ترین چالش‌های فراروی امنیت جمعی در منطقه خلیج‌فارس محسوب می‌شوند. همچنین مدل مناسب برای شکل‌گیری امنیت جمعی در منطقه باید شامل شورای همکاری خلیج‌فارس، ایران و عراق و مشارکت محدود اعضا باشد که پیش­نیاز شکل­گیری آن عضویت تمام کشورهای منطقه ازجمله ایران و عراق، شناسایی زمینه‌های تهدیدات مشترک، ایجاد وابستگی متقابل میان بازیگران منطقه‌ای و کاهش نقش بازیگران فرامنطقه‌ای در منطقه است.