مطالعه‌ای‌ پدیدارنگارانه از موانع پیاده‌سازی استراتژی ادغام و تملیک در اکوسیستم کارآفرینی ایران

Abstract

هدف: یکی از شاخص‌های کلیدی توسعه‌یافتگی اکوسیستم کارآفرینی هر کشور، وجود زیرساخت‌ها و مؤلفه‌های لازم برای اجرای موفقیت‌آمیز استراتژی‌های ادغام و تملیک در سطح کلان است. این استراتژی‌ها می‌توانند با ایجاد هم‌افزایی، بهبود بهره‌وری، تسهیل رشد کسب‌وکارها و افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌ها، به پیشرفت و توسعه پایدار اکوسیستم کارآفرینی کمک کنند. با این حال، در اکوسیستم کارآفرینی ایران، استراتژی‌های ادغام و تملیک با موانع متعددی مواجه هستند که اجرای موفقیت‌آمیز آن‌ها را با چالش روبه‌رو می‌کند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش پژوهش پدیدارنگاری، به بررسی این موانع پرداخته و تلاش دارد عوامل اصلی عدم موفقیت این استراتژی‌ها را شناسایی کند. اهمیت این پژوهش در این است که برای نخستین بار، استراتژی ادغام و تملیک به‌طور مستقل در ارتباط با اکوسیستم کارآفرینی ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. با توجه به نقش اساسی این استراتژی در توسعه اکوسیستم‌های کارآفرینی، یافته‌های این پژوهش می‌تواند برای فعالان، سیاست‌گذاران، تصمیم‌گیرندگان اقتصادی و سرمایه‌گذاران بسیار مفید باشد. این پژوهش نه‌تنها به بررسی موانع ساختاری، مالی و فرهنگی می‌پردازد، بلکه پیشنهادهایی را برای رفع این چالش‌ها ارائه می‌دهد. از جمله مسائل مورد توجه در این تحقیق، نقش دولت و سیاست‌گذاران در ایجاد بسترهای قانونی و حمایتی برای تسهیل فرایند ادغام و تملیک و افزایش سطح آگاهی کسب‌وکارها نسبت به مزایا و فرصت‌های این استراتژی است.روش: برای شناسایی موانع و چالش‌های اجرایی استراتژی ادغام و تملیک، این پژوهش از روش پدیدارنگاری استفاده کرده است. این روش، که به بررسی تجربیات زیسته افراد و ارائه تصویری جامع از موضوع می‌پردازد، امکان درک عمیق‌تری از موانع موجود را فراهم می‌کند. داده‌های این پژوهش از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۰ نفر از فعالان حوزه اکوسیستم کارآفرینی ایران که در فرآیندهای ادغام و تملیک مشارکت داشته‌اند، گردآوری شده است. انتخاب این افراد بر اساس تجربه آن‌ها در حوزه کسب‌وکار و نقش تأثیرگذارشان در اکوسیستم کارآفرینی صورت گرفته است. مصاحبه‌ها تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافته و داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از روش‌های کدگذاری و تحلیل مضمون بررسی شده است. برای افزایش دقت و صحت یافته‌ها، نتایج این تحلیل با نظرات برخی از متخصصان و فعالان حوزه ادغام و تملیک مورد تطبیق و ارزیابی قرار گرفته است.یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش بر اساس مدل اکوسیستم کارآفرینی آیزنبرگ تحلیل شده‌اند که شامل شش بعد اصلی سیاست‌گذاری، تأمین مالی، فرهنگ، حمایت‌ها و پشتیبانی‌ها، منابع انسانی و بازار است. در این پژوهش، ۱۲ عنصر ثابت و ۸۵ عنصر متغیر شناسایی شده است که هر یک از این عناصر نقش مهمی در فرایند ادغام و تملیک در اکوسیستم کارآفرینی ایران دارند. نتایج نشان می‌دهد که در سطح سیاست‌گذاری، مشکلاتی نظیر عدم شفافیت در قوانین، موانع اداری و بوروکراتیک و نبود حمایت‌های قانونی مشخص برای تسهیل فرآیندهای ادغام و تملیک وجود دارد. همچنین، در بخش تأمین مالی، کمبود منابع مالی، عدم دسترسی مناسب به سرمایه‌گذاری خطرپذیر و ضعف سیستم بانکی در ارائه تسهیلات مناسب، از جمله چالش‌های مهم محسوب می‌شوند. در بعد فرهنگی، ناسازگاری فرهنگی میان شرکت‌های ادغام‌شونده، مقاومت در برابر تغییر و عدم آگاهی کافی نسبت به مزایای این استراتژی، موانع جدی برای اجرای موفق ادغام و تملیک به شمار می‌آیند. از سوی دیگر، در زمینه حمایت‌ها و پشتیبانی‌ها، ضعف در ایجاد شبکه‌های حمایتی، نبود تسهیلات مالی و قانونی کارآمد و عدم وجود نهادهای تخصصی برای راهنمایی شرکت‌ها در فرآیند ادغام، مشکلات عمده‌ای را ایجاد کرده است. در بعد منابع انسانی، چالش‌هایی همچون کمبود نیروی انسانی متخصص، مشکلات مدیریتی پس از ادغام و عدم همسویی فرهنگ‌های سازمانی، از جمله عواملی هستند که بر کارآمدی استراتژی ادغام و تملیک تأثیر منفی گذاشته‌اند. در نهایت، در حوزه بازار، وجود رقابت ناسالم، عدم شفافیت در قیمت‌گذاری و نبود استراتژی‌های مناسب برای ورود به بازارهای جدید، مانع از بهره‌برداری کامل از مزایای این استراتژی شده است.نتیجه: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که استراتژی ادغام و تملیک در اکوسیستم کارآفرینی ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که بر اساس مدل اکوسیستم کارآفرینی آیزنبرگ، می‌توان آن‌ها را در ۱۲ دسته کلی جای داد. این دسته‌ها شامل «ابزارهای تسهیل‌گری»، «مؤلفه‌های نظارتی و قانونی»، «اقتصاد کلان و سیستم بانکی»، «حمایت مالی و شبکه‌سازی»، «همسویی فرهنگی و توسعه‌یافتگی سازمانی»، «موانع ساختاری و مدیریتی تعاملات فرهنگی»، «تأمین و انسجام نهادی»، «ارتقاء و تسهیل در اکوسیستم کارآفرینی»، «بهبود و توسعه‌سازمانی»، «جذب و انگیزش نیروی کار»، «رقابت و فضای کسب‌وکار» و «رشد و فرصت‌های توسعه» هستند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برای رفع این موانع و بهره‌گیری حداکثری از استراتژی ادغام و تملیک، لازم است سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان به صورت هماهنگ عمل کنند. ایجاد زیرساخت‌های حقوقی و قانونی مناسب، بهبود دسترسی به منابع مالی، افزایش آگاهی کسب‌وکارها درباره مزایای این استراتژی و تقویت فرهنگ همکاری و تعامل میان شرکت‌ها، می‌تواند مسیر را برای موفقیت ادغام و تملیک در اکوسیستم کارآفرینی ایران هموار کند.