بررسی روابط بینامتنی در شعر بیداری اسلامی بحرین

Abstract

بینامتنی، نظریه‌ای است که به روابط بین متون می­پردازد. این نظریه را منتقد فرانسوی ژولیا کریستوا در آغاز دهه شصت قرن بیستم میلادی در مباحث خویش مطرح کرده است. امروزه این پدیده­ی هنری به عنوان یکی از موضوعات مهم نقد ادبی معاصر با نام «تناص» شناخته می­شود. طبق گفتمان شعر شیعی، تناص بخش گسترده‌ای از آن را تشکیل می­دهد و همین امر منجر به خوانش عمیق­تر شعر شیعه شده­است. بررسی شعر معاصر شیعه در جنبش بیداری اسلامی بحرین گواه این حقیقت است. شاعران متعهد و شیعی بحرین از جمله عبدالله القرمزی به همراه خواهرش آیات القرمزی، زکی الیاسری، مجتبی التتان و دیگر شاعران انقلابی از بینامتنی، برای بیان اهداف والای انسانی و اسلامی و به تصویر کشیدن مظلومیت مردم خود در برابر حکومت مستبد و وابسته به نحو بارزی استفاده کرده­اند. از این­رو، گونه­های مختلف بینامتنی در اشعارشان به کار رفته است. گاه به واژگان و مضامین قرآنی و گاه به حوادث و شخصیت­های قرآنی اشاره می­کنند. همچنین براساس ماهیت شعر شیعه احادیث شریف نبوی و نهج­البلاغه و واقعه­ی عاشورا در سروده­هایشان تجلی یافته است. بررسی کاربرد بینامتنی نشان می­دهد که بینامتنی نفی جزئی و نفی متوازی از نوع واژگانی و علم (شخصیت) پرکاربردترین نوع بینامتنی در سروده­های بحرینی به شمار می­آید و همین امر، بیانگر تعهد دینی و اندیشه­ی بیدارگرایانه شاعران است. پژوهش حاضر در پی آن است که با روش تحلیلی – توصیفی به تبیین و تشریح گونه­های مختلف بینامتنی در اشعار شاعران شیعی بحرین بپردازد.