تاریخ انگاره اذان و اقامه در روایات کتاب الصلاة در کتب اربعه حدیثی متقدمان امامیه

Abstract

به علت تفاوت‌هایی که در تعداد روایت‌های مربوط به اذان و اقامه در کتب اربعه و متن‌های آن‌ها و همچنین عنوان‌های باب‌های مربوطه دیده شد بررسی آن‌ها برای تعیین کیفیت تغییرات، در طی زمان ضروری به نظر رسید. محل تعلیم اذان و اقامه به پیامبر و آغاز آن، فصول و شهادات، قصر، قرائت، وضوء، تثویب، فاصله و دعا برخی از موضوع‌های این روایت‌ها هستند. با شمارش روایت‌ها، معلوم شد که ۵۲ سال بعد از کلینی، ۳۵ روایت مربوط به اذان و اقامه در الکافی، به ۵۰ روایت در الفقیه فزونی‌یافته است؛ سپس ۷۹ سال بعد از الفقیه، به ۷۲ روایت در التهذیب افزایش‌یافته است. همچنین شاهد افزایش متن روایت‌ها و موضوع‌های بیشتری درباره اذان و اقامه در کتب اربعه، یکی پس از دیگری هستیم. اما در الاستبصار به علت پرداختن به روایات متناقض، تنها با افزایش عنوان‌های باب‌ها مواجه هستیم هرچند تعداد روایت‌ها در این مورد کمتر شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی در پی یافتن نوع تطورات در روایات اذان و اقامه در کتب اربعه، دریافت که در گذر زمان از کلینی تا طوسی، طی صد و سی و یک سال روایات مورد نظر پیوسته در حال ‌توسعه بوده است. در ضمن یافته شد که در کتب اربعه شهادت ثالثه جزء اذان و اقامه ذکر نشده؛ ولی عبارت «حَیَّ عَلَی خَیرِ العَمَلِ» از فصول اذان و اقامه شمرده‌ شده است. تثویب در روایات کلینی و صدوق رد شده ولی طوسی پذیرش تثویب را در روایات، حمل بر تقیه کرده است.