بررسی تطبیقی واکنش علما و روحانیان ایران به اشغال کشور در جنگ جهانی اول و دوم

Abstract

در جنگ جهانی اول و دوم، نیروهای بیگانه به اعلام بی­طرفی ایران توجه نکردند و کشور را به اشغال خود درآوردند. در این میان، واکنش علما و روحانیان، به عنوان رهبران مذهبی جامعه، بسیار مهم و تأثیرگذار بود. آن­ها در جنگ جهانی اول، با اعلام جهاد، نیروهای فراوانی را برای مقابله با اشغال­گران فراخواندند و حتی خودشان نیز در برخی نبردها شرکت کردند. اما در جنگ جهانی دوم، واکنشی در قبال اشغال کشور نشان ندادند. پژوهش حاضر، در صدد است دلایل واکنش متفاوت علما و روحانیان را به اشغال ایران در جنگ جهانی اول و دوم بررسی کند. برای بررسی این موضوع از روش تطبیقی استفاده می­شود. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عواملی هم­چون: تضعیف موقعیت علما در اثر سیاست­های ضددینی رضاشاه، اعلام ترک مقاومت حکومت مرکزی در جنگ جهانی دوم، بی­نتیجه بودن هر نوع مقاومتی در برابر قدرت­های اشغال­گر با توجه به تجربه جنگ جهانی اول، پایین بودن میزان خسارات در جنگ جهانی دوم و تلاش علما برای احیای موقعیت اسلام و روحانیت بعد از استعفای رضاشاه، نقش مؤثری در واکنش متفاوت علما داشته­ است.