تشیع امامی در ماوراءالنهر در عهد سامانیان

Abstract

به رغم آن­که تشیع، به واسطة نگاهِ متفاوت به حاکمیت جامعه اسلامی، همواره با مخالفت دستگاه خلافت مواجه بود و برخی از معتقدان بدان مذهب نیز زیر آزار و شکنجه و تعقیب قرار داشتند، در طول سده‌های نخستین اسلامی، تفکر شیعی در نقاط متعددی از قلمرو اسلامی از جمله ماوراءالنهر گسترش یافت. این مقاله ضمن بازکاوی زمینه‌ها و عوامل، چرایی و چگونگی نفوذ تشیع در ماوراءالنهر در عهد سامانیان را بررسی می‌کند. این مقاله، نشان می­دهد که موقعیت جغرافیایی ـ فرهنگی ماوراءالنهر و تسامح مذهبی سامانیان، زمینه جذب شیعیان امامی را در طول قرن سوم فراهم آورد و در اوایل قرن چهارم، ماوراء‌النهر به یکی از مهم‌ترین کانون‌های فرهنگی شیعیان امامی مبدل شد. از اواسط قرن چهارم، در نتیجة غلبة آل‌بویه بر بغداد و منازعات مذهبی کرامیه و ماتریدیان با شیعیان، به تدریج این کانون از رونق افتاد و شیعیان به نقاط دیگر کوچ کردند.