دانشوران شیعه و نقد گزارش‌های تاریخی بر پایه باورهای کلامی

Abstract

نقد و ارزیابی گزارش‌های تاریخی که یکی از مؤلفه‌های مهمِ پژوهش‌های تاریخی به شمار می‌آید، همواره نزد پژوهشگران تاریخ، اهمیت بسزایی داشته است. آنان همواره با استفاده از معیار‌هایی مانند عقل، مقایسة میان سال‌ها، مسلمات دانش‌ها، فنون بشری و...، گزارش‌های تاریخی را در بوتة بررسی و نقد قرار داده‌اند. یکی از معیار‌هایی‌ که به‌تازگی، نظر برخی تاریخ‌نگاران معاصر را در حوزة تاریخ اسلام به خود جلب کرده، باور‌های کلامی است. از دیدگاه آنان، هر گزارشی که با باورهای کلامی ناسازگار باشد، ساختگی است. ازآن‌جاکه رویکرد به باورهای کلامی در ابتدای راه است، پرسش‌هایی ‌را برانگیخته و گاه نوعی هرج‌ومرج و نابسامانی را در بهره‌مندی از این معیار فراهم کرده است. درنتیجه، برخی پژوهش‌گران تاریخ، به بهر‌ه‌مندی از این معیار بدبین هستند. این نوشتار، تلاش می‌کند ضمن تبیین دیدگاه مخالفانِ بهره‌مندی از معیار یادشده، موانع و تنگناهای این معیار را روشن سازد؛ هم‌چنین طرح کند دلایل مخالفان را که عمدتاً بر تفاوتِ میان عقل تاریخی و کلامی مبتنی است. در ادامه، یکی بودن عقل تاریخی و کلامی را تبیین می‌کند و این‌که همة معیارهای نقد تاریخی و از جمله معیار یادشده، به معیار عقل باز می‌گردد؛ درنتیجه، بهره‌مندی از باورهای کلامی در نقد گزارش‌های تاریخی، دیگر با مانعی مواجه نمی‌شود.