تأثیر سامانه‌های خاک‌ورزی و قطع آبیاری در مراحل مختلف رشد گندم نان بر عملکرد دانه و ویژگی‌های خاک در استان فارس

Abstract

خاک­ورزی حفاظتی با حفظ منابع آب و خاک، برای رسیدن به کشاورزی پایدار دارای اهمیت است. این پژوهش در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی و به­صورت کرت­های خرد شده در سه تکرار در کرت­های ثابت در سال­های زراعی 1399-1396 اجرا شد. فاکتور اصلی سه روش خاک­ورزی مرسوم، کم­خاک­ورزی و بی­خاک­ورزی و فاکتور فرعی چهار تیمار قطع آبیاری در مراحل گرده افشانی، شیری شدن دانة گندم و خمیری­شدن دانة گندم سیروان و آبیاری کامل به عنوان شاهد بود. در سراسر فصل رشد و پس از برداشت، صفت­های روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، شاخص برداشت، وزن هزاردانه، عملکرد دانه و ویژگی­های خاک شامل جرم مخصوص ظاهری، سرعت نفوذ آب، میزان کربن آلی و نیترات خاک اندازه‌گیری‌ شد. نتایج بررسی نشان داد که بین سامانه­های خاک­ورزی از نظر وزن مخصوص ظاهری و سرعت نفوذ آب به خاک اختلاف معنی­داری وجود دارد. در سامانة کم‌خاک‌ورزی کم­ترین جرم مخصوص ظاهری خاک در هر دو عمق 10-0 و 20-10 سانتی­متر، و بیش­ترین سرعت نفوذ آب به خاک برابر با 15/1 میلی­متر بر دقیقه دیده شد. عملکرد دانة گندم در سامانه­های کم­خاک­ورزی و بی­خاک­ورزی نسبت به خاک­ورزی مرسوم به­ترتیب 14 و 4/20 درصد کم­تر بود، ولی شخم­های عمیق و حفظ­نشدن بقایای گیاهی در سطح خاک در سامانه خاک‌ورزی مرسوم به کاهش میزان کربن آلی خاک 2/6 و 13 درصد، در مقایسه با سامانه­های کم­خاک­ورزی و بی­خاک­ورزی انجامید. با توجه به این­که تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و عملکرد دانة گندم در تیمار آبیاری کامل با تیمار اعمال قطع آبیاری در مرحله خمیری­شدن دانه اختلاف معنی‌دار نداشت، نتیجه­گیری شد که می­توان در شرایط محدودیت آب، بدون کاهش معنی­دار در دورۀ رشد و عملکرد، آبیاری را در مرحلـة انتهای پرشدن دانه قطع کرد.