بازشناسی پیشران‌ها و رهاوردهای نوآوری سازمانی: مرور نظام‌مند ادبیات

Abstract

هدف: امروزه نوآوری کلید اصلیِ مزیت رقابتی و موفقیت بلندمدت کسب‌وکارها در بازارهای رقابتی شناخته می‌شود؛ زیرا سازمان‌هایی که از ظرفیت بالای نوآوری برخوردارند، سریع‌تر و بهتر می‌توانند پاسخ‌گوی چالش‌های محیطی خود باشند. اهمیت این موضوع در شرایط رقابتی کنونی، موجب شده است تا مطالعات متعددی در خصوص پیش‌نیازها و رهاورد حاصل از نوآوری انجام شود. به‌منظور کسب شناخت جامع‌تر در این زمینه، پژوهش حاضر به مرور و طبقه‌بندی رهاورد و یافته‌های حاصل از این مطالعات پرداخته است. روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی است و با رویکرد کیفی و روش مرور نظام‌مند ادبیات انجام شده است. منابع اطلاعاتی پژوهش، مقاله‌های منتشر شده دربارۀ موضوع این پژوهش در پایگاه‌های علمی معتبر داخلی، در بازۀ زمانی منتخب بوده است. این مقاله‌ها بر اساس معیارهای ورود به فرایند مرور نظام‌مند انتخاب شدند. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نیز از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. یافته‌ها: بازشناسی و طبقه‌بندی عوامل مؤثر بر ترویج و ارتقای نوآوری در سازمان نشان داد که پیشران‌های اساسی نوآوری عبارت‌اند از: پیشران‌های محیطی (فشارهای محیطی و حمایت‌های محیطی)، پیشران‌های سازمانی (قابلیت‌های سازمانی، هوشمندی، مدیریت منابع، سرمایه‌های ناملموس، جهت‌گیری‌های سازمانی و رفع موانع)، پیشران‌های انسانی (قابلیت یادگیری، خلاقیت، ارتباطات اثربخش، انگیزش و اعتماد)، پیشران‌های فرهنگی و رهبری (ویژگی‌های فرهنگی و سبک‌های رهبری تسهیلگر)، پیشران‌های مدیریت منابع انسانی (قابلیت‌های منابع انسانی، توانمندسازی، تناسب شغلی و سازمانی، اقدامات مدیریت منابع انسانی)، پیشران‌های زیرساختی (ساختارهای منعطف و فناوری‌های تسهیلگر تعاملات). همچنین رهاورد حاصل از نوآوری نیز در قالب دودسته رهاوردهای فردی (خلاقیت، توانمندسازی و عملکرد شغلی) و رهاوردهای سازمانی (شهرت سازمانی، بهره‌وری، قابلیت کارآفرینی، کیفیت محصولات، سرمایۀ مشتری، ارزش‌افزایی، مدیریت دانش و یادگیری، عملکرد سازمانی) طبقه‌بندی شده‌اند. نتیجه‌گیری: برای بقا در بازارهای کنونی، سازمان‌ها باید به‌طور مستمر به‌دنبال نوآوری باشند. برای اجرای موفق نوآوری نیز باید به مسائلی حیاتی، همچون پیش‌نیازها و رهاورد حاصل از نوآوری توجه داشته باشند. رهاورد حاصل از این پژوهش، می‌تواند شناخت کمابیش جامعی از پیش‌نیازها و الزامات گوناگون موردنیاز سازمان‌هایی که می‌خواهند نوآوری را به‌عنوان یک راهبرد اساسی در پیش گیرند فراهم سازد. مهیا کردن این الزامات می‌تواند بستری تسهیلگر برای ترویج و تسریع نوآوری فراهم سازد. این کار به هم‌سویی و هم‌گرایی میان ارکان مختلف ساختاری، انسانی، فرهنگی و فناورانه سازمان نیاز دارد و در این میان، مدیریت منابع انسانی نقشی کلیدی دارد. برخورداری سازمان از منابع انسانی توانمند و باانگیزه‌ای که در آن، روابطی مبتنی بر اعتماد و هم‌افزایی حاکم است، از سویی وظیفۀ مدیریت منابع انسانی است که با انجام کارکردهای گوناگون خود، به رشد و پرورش چنین منابعی مساعدت کند و از دیگر سوی، نیازمند وجود رهبرانی است که از نوآوری و افراد خلاق حمایت می‌کنند و می‌کوشند نوآوری را به جهت‌گیری کلی سازمان و فرهنگ عمومی تبدیل کنند. همچنین مدیریت عالی سازمان باید به تناسب ساختاری و فناورانه با راهبرد نوآوری توجه داشته باشند. وجود ساختارهای منعطف و پویا و فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی که روابط و تعاملات میان افراد را تسهیل کند، چرخۀ فزاینده‌ای از نوآوری‌های سازمانی را ایجاد می‌کند.