بازتاب جغرافیای سیاسی در شکل گیری و تحول مجمع خدایان عیلامی

Abstract

مجمع خدایان عیلامی در تاریخ پر فراز و نشیب و طولانی عیلام از زمان عهدنامۀ نرام- سین اکّدی و هیته پادشاه سلسلۀ اوان در اواخر هزارۀ سوم ق.م. تا روزگار هخامنشی که هنوز الواحی به زبان عیلامی به نگارش درمی ­آمد، تغییراتی را به همراه داشت. بررسی علل و عوامل فراز و فرود جایگاه و منزلت خدایان گوناگون در دین عیلامی موضوع فرعی و ضمنی تحقیقاتی بوده است که دربارۀ دین در عیلام نوشته شده ­اند. نوشتار حاضر بدین منظور نگرشی جغرافیایی به پانتئون عیلامی را مد نظر دارد. در پادشاهی عیلام، شوش که در نواحی جلگه­ ای خوزستان واقع‌شده و متأثر از فرهنگ میان رودان بود، مهم­ ترین شهر و پایتخت سیاسی به شمار می­آمد. از این رو، پادشاهان عیلام همواره به اهداف سیاسی به خدای حامی این شهر یعنی اینشوشینک تمسک می­ جستند. با شکل­ گیری حکومت­ های فراگیر عیلامی به­ ویژه در دورۀ عیلام میانه، خدایان نواحی کوهستانی نیز در شوش احترام و منزلتی فراوان یافتند. در این میان مخصوصاً زوج مقدس انشانی نپیریشه (خدای اعظم) و کیریریشه (الهه بزرگ) قابل ذکر هستند که نقش برجستۀ کورنگان به شکلی کاملاً نمادین اهمیت بنیادین پیوند آنها را در باورهای عیلامیان به عنوان آسمان/پدر و زمین/مادر نشان می­ دهد؛ بنابراین، ترکیب این سه خدا در رأس پانتئون عیلامی با عنوان سلطنتی «پادشاه انشان و شوش» مطابقت دارد که خود نشان‌دهندۀ عناصر اصلی ساختار سیاسی و فرهنگی عیلام است.