بررسی تطبیقی فهم علامه‌طباطبائی و ابن‌تَیمیّه از احادیث اولین‌ مخلوق

Abstract

بر‌اساس روایاتی که اولین‌ مخلوق الهی را عقل، قلم، عرش، روح و یا نورِ پیامبر می‌دانند، ضرورت پرداختن به دلالت‌های این احادیث، صحت و سقم آن‌ها و نحوه تحقق این عناوین بر مصادیقش قابل بررسی است. اما این پژوهش با هدف آشکار سازی فهم علامه‌طباطبائی (1360-1281 ش) و ابن‌تیمیه (728-661 ق) از احادیث اولین‌ مخلوق به عنوان نمایندگان جریان عقل‌گرای شیعی و جریان نقل‌گرای اهل تسنن، کوشید تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی همراه با رویکرد تطبیقی، نشان دهد که علامه، نسبت به دیدگاهی که اولین‌ مخلوق الهی را حقیقت ‌محمدیه می‌داند نظر مساعد داشته، اما با نقد برخی از تبیین‌های صدرائی، مشائی و اشراقی، دیدگاه مستقلی ارائه داده‌است. علامه‌طباطبائی با تبیین نظام علی و معلولی، روایات مربوط به اولین‌ مخلوق را با خوانشی متفاوت از حقیقت محمدیه، از شائبه شرک در امان نگه داشت. از طرف دیگر به باور ابن‌تیمیه‌، احادیثی که در آن از عقل به عنوان اولین‌ مخلوق یاد شده‌است، با توجه به ظاهر و یا شروحی که توسط برخی حکما و فلاسفه از آن‌ها شده، جعلی و دارای محتوای شرک آلود ‌است. وی بدون در نظر گرفتن سایر مباحث در زمینه نقد و تحقیق در احادیث، تمامی آن‌ها را باطل دانست.