بررسی راهبرد «بومی‌سازی» در برگردان عربی عناصر فرهنگی رمان درازنای شب بر اساس نظریۀ «ذخایر فرهنگی ایون زوهر»

Abstract

یکی از مباحث مهم و مورد توجه نظریه‌پردازان علم ترجمه، ارتباط عمیق بین فرهنگ و زبان است. بسیاری از مترجمان و نظریه‌پردازان برای ترجمۀ متون این دو را لازم و ملزوم یکدیگر می‌دانند. نمی‌توان انکار کرد که زبان بخش بزرگی از فرهنگ را تشکیل می‌دهد و تأثیر فرهنگ و زبان بر یکدیگر تأثیری متقابل است. در نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر، زبان به عنوان یک ذخیرۀ فرهنگی به شمار می‌رود که خود متشکل از ریزفرهنگ‌هاست. وی با تکیه بر این نظریه از یک سو به بررسی تعامل بین فرهنگ‌های مختلف می‌پردازد و از سوی دیگر، تعامل بین فرهنگ و زبان را بررسی می‌کند. در حیطۀ ادبیات، داستان‌ها و رمان‌ها را می‌توان منابع غنی فرهنگ یک زبان معرفی کرد. از این رو، این مقاله می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی بر مبنای نظریۀ ایون زوهر راهکارهای بومی‌سازی عناصر فرهنگی را در ترجمۀ عربی یکی از رمان‌های جمال میرصادقی با عنوان درازنای شب به کوشش احمد یوسف شتا بررسی کند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد مترجم به دلیل وام‌گیری زبانی، مبادلات فرهنگی، اشتراکات مسائل اجتماعی، وحدت ادیان و تشابه آداب و رسوم مذهبی در بومی‌سازی عناصر فرهنگی از روش‌هایی چون تجزیه و تحلیل فرهنگی -اختلاط فرهنگی– اصلاح فرهنگی و تطبیق فرهنگی بهره جسته است. از این رمان در مجموع 829 عنصر فرهنگی استخراج شد. نتایج بررسی ترجمآ این عناصر فرهنگی نشان می‌دهد که دو راهکار انتقال عینی (45 درصد) و فرهنگ‌زدایی (37 درصد) بیشترین بسامد را داشته‌اند. بسامد بالای این دو راهکار نشان‌دهنده عدم توجه نویسنده به بومی‌سازی عناصر فرهنگی و تلاش برای انتقال فرهنگ مبدأ به فرهنگ مقصد است.