نقد فمینیستی برساخت هویت زنانه در رمان فراموش کردم یک زنم از احسان عبدالقدوس بر اساس دیدگاه زبان‌شناختی راجر فاولر

Abstract

یکی از مؤلفه‌های گفتمانی و محوری در گفتمان فمینیستی، موضوع «هویت زن/زنانه»، است. فمینیست‌ها در تلاش برای از بین بردن نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های جنسیتی، به بازتعریف هویت زن و بازسازی آن بر اساس ایدئولوژی‌ها و رویکردهای فکری خود پرداختند. ادبیات به‌عنوان یکی از نظام‌های دلالتی که همیشه تحت تأثیر گفتمان‌ها بوده، به بازنمایی این تحولات هویتی پرداخته است. احسان عبدالقدوس، از نویسندگان معاصر و نام‌آشنای مصر، از جمله نویسندگانی است که به این بازنمایی در آثار خود توجه ویژه‌ای داشته است. این مقاله، به روش توصیفی- تحلیلی، با استفاده از رویکرد زبان‌شناسی راجر فاولر در سطح تحلیل متن، به تحلیل گفتمان فمینیستیِ برساخت هویت زنانه در رمان فراموش کردم یک زنم(ونسیتُ أنی امرأة) احسان عبدالقدوس می‌پردازد. رویکرد فاولر در سطح تحلیل متن، معطوف به تجزیه و تحلیل روساخت و اجزای زبانی متن، از جمله تحلیل وجه‌نمایی(وجهیت)، سازة واژه‌ها، بخش گزاره‌ایِ ژرف‌ساخت، نشان‌داری واژگان، انواع روابط معنایی میان واژگان و جملات، و سبک بیانی و ادبی نویسنده در بهره‌گیری از صنعت‌های ادبی جهت انتقال مؤثر مفاهیم است که با هدف کشف و شناخت مناسبت متن با ساختارهای اجتماعی و بافت موقعیتی و گفتمانیِ آن انجام می‌شود. بررسی‌ها و تحلیل‌ها حاکی از تأثیر گفتمان فمینیستی در برساخت مؤلفه‌های هویت زنانه در رمان عبدالقدوس است. بارزترین نمودهای هویت زنانه در این روایت، هویت زنِ «کنش‌گر و عامل»، «متمرّد و هنجارشکن» و «ناقد و پرسش‌گر» است که هرکدام از این نمودها نیز خود جلوه‌های مختلفی می‌یابند که به تفصیل در مقاله آمده است.