برنامه فضایی خانه‌های سنتی یزد در نسبت با سکونت امروزی

Abstract

وجود تعداد زیادی از خانه‌های خالی در بافت قدیم یزد و پراکنش افقی بی‌رویه شهر یزد برای تامین واحدهای مسکونی، سبب شده است نوشتار حاضر از برنامه فضایی خانه‌های سنتی یزد در نسبت با سکونت امروزیپرسش کند. لذا با هدف شناخت زندگی دیروز و امروز، مطالعات کتابخانه‌ای با روش غالبِ تاریخی و توصیفی-تحلیلی در پیشینه موضوع و مشاهدات مستمر میدانی تا اشباع نظری به صورت کیفی در حیطه خانه‌های سنتی و امروزی انجام شده است. مطالعات نشان می‌دهد برنامه فضایی خانه‌های سنتی مشتمل بر انواع فضاهای باز، نیم‌باز و بسته در ارتباطات عمودی از زیرزمین تا بام است که شامل فعالیت­هایی همچون زندگی در جوار خانواده، کارِ خانگی یا فراخانگی و فعالیت­های اجتماعی همچون میهمانداری، همسایه‌داری و ارتباط با محله است. از سوی دیگر، برنامه فضایی خانه‌های امروزیِ اغلب آپارتمانی، یک بقچه تختِ بسته به ندرت دارای فضایِ نیم‌بازِ مناسب است که در نشیمن، پذیرایی، ناهارخوری، آشپزخانه باز، اتاقهای خواب، فضاهای بهداشتی، پارکینگ و انباری روی می‌دهد. در این نوع از سکونت؛ کارِ خانگی تقریبا فراموش شده است و فضایِ بازِ مشاع لزوما سبب تحقق‌پذیری مناسبات اجتماعی و طراوت زندگی خانواده نمی‌شود. نقاط رجحانی برای دو نوع برنامه فضایی وجود دارد که از مهمترین آن­ها اهمیت و اولویت فضای باز و نیم‌باز در فعالیت­های متنوع خانواده و کیفیت‌های زندگی در خانه‌های سنتی و از وجه دیگر؛ ایمنی، امنیت و راحتی زندگیِ محدودِ امروز در آپارتمان­هاست. اما لازم است خانه مسائل مادی و معنوی را توامان پاسخ دهد. با دیدگاه اصالتِ برنامه زندگی یک خانواده ایرانی خاصه یزدی؛ جمع بندی آنست که اولویت با انتخاب ظرفیت پاسخده خانه‌های سنتی با لحاظ نمودنِ مناسب­سازی برنامه فضایی آن­ها و بافت اطرافشان برای زندگی امروز است. پس از این انتخاب، لاجرم فراهم نمودنِ مازاد دانه‌های مورد نیاز در بخش‌های جدید شهر قابل بررسی خواهد بود. تحقق به روز نمودن خانه‌های سنتی؛ مطالعات کاربردی دقیقی در ارتباط با حفظ بقچه‌بندی فضاهای باز، نیم باز و بسته در انعطاف‌پذیری و تطبیق‌پذیری آن­ها با زندگی امروز طلب می‌کند که نیازمند احیای فرهنگ حالایی‌کردنِ (روزآمد نمودن) خانه‌ها در نزد مردم یزد است.