بازیابی ساختار فضایی و طرح کاشت باغ سالار جنگ شیراز بر اساس خاطرات ترنس اودانل

Abstract

دانسته‌های کنونی از میراث باغ‌سازی شیراز به باغ‌های نامدار و برجستۀ دیوانی و حکومتی محدود شده و داده‌های اندکی از دیگر باغ‌های آن برجای ‌مانده است. از این میان، باغ سالار جنگ (مینوی سالار) از ناصرالدین کوپال شیرازی نمونۀ درخور توجه و ازیادرفته‌ای است که ارزش بررسی و پژوهش دارد. هدف این پژوهش بازیابی این باغ بر پایۀ خاطرات ترنس اودانل است که نزدیک به 10 سال (49-1338 خورشیدی) را در آن گذرانده است. توصیفات وی شرحی از طرح کاشت، در باغِ روزگار قاجار و پهلوی در اختیار می‌گذارد. پژوهش کنونی گامی نخست در شناخت مجموعه باغ‌های تاریخی منطقۀ قصرالدشت (بردی) است که تاکنون بدان پرداخته نشده است. بر این اساس شناخت ویژگی‌های هندسی – فضایی، بازخوانی طرح کاشت و فهم شیوۀ آبیاری باغ مورد توجه بوده است. افزون بر این به باغ به‌مثابۀ مکانی برای رخدادهای گوناگون زندگی فردی- اجتماعی نیز نگریسته شده است. روش پژوهش، ترکیبی شامل راهبرد تفسیری- تاریخی و نمونه موردی است که در رویکردی استنتاجی و تحلیلی پیش می‌رود. یافته‌های پژوهش ضمن بخش‌بندی مراحل توسعه و ویرانی باغ به چهار پرده، نشان می‌دهند که باغ، حاصل آمیختگی دو دسته از دوگانگی‌های الف) مفهومی و ب) کارکردی است؛ ماهیّت پاردوکس گونۀ باغ در تضاد میان مالکین و ساکنین باغ، تضاد میان شخصیت ادبی بنیان‌گذار آن و برخی عادات و خصوصیات او و سرانجام تمایز میان باغ و مزرعه قابل‌شناسایی است. همچنین باغ حاصل ترکیب دو ساختار باغ‌های حکومتی و الگوی باغ‌های میوه است که از دو محور عمود برهم شکل یافته و برخلاف رسم معمول، کوشک بر تقاطع دو محور طولی و عرضی مکان‌یابی نگردیده است. همه این­ها سرانجام سبب می‌گردد گونه‌‌ای باغ در حومۀ شهر از مکانی برای تفریح و خوش گذارانی به باغی، باارزش تولیدی تبدیل شود. بدین‌سان باغ سالار جنگ به سامانه‌ای یکپارچه از زیست اجتماعی، اقتصادی و طبیعی بدل می‌گردد که نشان از تنیدگی زیبایی‌شناسی باغ با جنبۀ کارکردی و تولیدی آن دارد.